چالش‌های پلتفرم‌های صوت‌وتصویر فراگیر؛ از نبود کپی‌رایت تا انحصارطلبی صداوسیما
نشست «چالش‌های رقابت و انحصار» به میزبانی مرکز مطالعات توسعه و رقابت و با حضور مدیرعاملان پلتفرم‌های حوزه صوت و تصویر برگزار شد. هدف از برگزاری این جلسه، تحلیل وضعیت حاکم بر این حوزه و بررسی چالش‌ها و مسائلی بود که این پلتفرم‌ها با آن‌ها روبه‌رو هستند.
حاضران در این نشست عدم اعتماد به بخش خصوصی، نبود کپی‌رایت در ایران و انحصارگرایی صداوسیما را مهم‌ترین دلایل وجود مشکلات متعدد در این حوزه دانسته و به بیان راهکارهایی برای تغییر شرایط موجود پرداختند. در ابتدای این جلسه، مهدی حاج محمود عطار، مدیرعامل شرکت نسل اندیشه سبز نما نبود کپی‌رایت را مهم‌ترین مسئله دانسته و راهکار خود برای کاهش پیامدهای آن، از جمله زیان‌های مالی مجموعه‌های فعال در این حوزه را تشریح کرد و گفت:
به علت نبود کپی‌رایت در ایران، به تولیدکننده‌های انیمیشن، آسیب‌های بزرگی وارد میشود. من پیش‌تر نیز پیشنهاد تأسیس صندوقی را مطرح کردم تا افرادی که محتوای رایگان برای مخاطب پخش می‌کنند، هزینه‌ای را در این صندوق واریز کنند تا ضررهای سنگین مالی تولیدکننده‌های محتوا را جبران کنند.
او با اشاره به این که زیان مالی تولیدکننده‌ها تا حدی است که گاهی دستمزد انیماتور با هشت ماه تأخیر پرداخت میشود، به مسئله مهاجرت نیروهای متخصص یا همکاری آن‌ها با شرکت‌های خارجی اشاره کرد و گفت: «در این شرایط بسیاری از انیماتورهای خوب کشورمان، مجبور به مهاجرت به کشورهای دیگر می‌شوند و بعضی دیگر نیز در قالب دورکاری برای کشورهای دیگر تولید محتوا می‌کنند.»
عطار در ادامه مشخص نبودن نهاد متولی صدور مجوز و واگذاری این حوزه به چندین بخش، از جمله ساترا و وزارت ارشاد را دومین مشکل اساسی در این حوزه دانست و گفت:
همواره بین این دو نهاد کشمکش وجود دارد و این امر باعث سردرگم شدن بخش خصوصی برای دریافت مجوز تبلیغ یا نشر میشود. علاوه بر بحث مذکور، با وجود تصویب قانون تسهیل صدور مجوزها، همچنان مجوزها به‌طور سنتی صادر میشود که به اعطای مجوز به صورت سلیقه‌ای و در نهایت تشکیل فساد منجر میشود.
نقش دوگانه و مخرب صداوسیما
در ادامه این نشست، محمد عمروآبادی، مدیرعامل پلتفرم تیوال، به ذکر مهم‌ترین مسائلی پرداخت که پلتفرم‌های صوت و تصویر با آن‌ها مواجه هستند. او با تأکید بر مسئله نبود قانون و تنظیم‌گری در این حوزه، مسئله سوءاستفاده پلتفرم‌های بخش خصوصی و دولتی از موقعیت مسلط خود در بازار را مطرح کرده و معتقد است که این موضوع منجر به از بین رفتن رقابت در این بازار و رقبای نوپا و خرد میشود.
مدیرعامل تیوال در ادامه به نقش دوگانه صداوسیما، هم در حوزه تنظیم‌گری برای VODها و هم رقابت با این پلتفرم‌ها، انتقاد کرد و گفت:
به چه عنوان یک نهاد حاکمیتی (صداوسیما) در بعضی موارد، هم تنظیم‌گری و اعطای مجوز می‌کند و هم با بخش‌های نوپا و خصوصی رقابت می‌کند؟ متأسفانه این رفتار فقط در ایران رواج دارد که باعث میشود رقابت در این بازار از بین برود و انحصار آن به دست صداوسیما بیفتد.
چالش‌های مالی پیش روی کسب‌وکارهای خرد
او در ادامه به مسائل مالی موجود در این حوزه نیز اشاره کرد. به گفته عمروآبادی عدم اعطای وام به کسب‌وکارهای خرد و جدید، امکان رقابت را از آن‌ها سلب کرده و به انحصار بیشتر منجر میشود. مدیرعامل پلتفرم تیوال در این خصوص گفت:
متأسفانه بانک‌ها به علت رانتی که افراد متقاضی دریافت تسهیلات دارند، به همه متقاضیان وام نمی‌دهند. این امر علاوه بر اجحاف، باعث میشود بانک‌ها فقط به کسب‌وکارهایی که تسلط زیادی بر بازار دارند، تسهیلات اعطا کنند و در آخر به علت عدم شفافیت، میزان دریافت تسهیلات نیز مشخص نمی‌شود و درنتیجه رقابت در بازار دچار مشکل میشود.
عمروآبادی از یک سو، کاهش دامنه وظایف و مداخلات دولت و از سوی دیگر اعتماد به بخش خصوصی را یکی از راهکارهای مؤثر در بازار VODها دانست و گفت: «اگر حکومت و دولت هیچ دست‌اندازی و مداخله‌ای در بازار نکند و به‌عنوان تنظیم‌گر فقط ناظر بر بازار باشد؛ بخش خصوصی به‌طور خودکار شروع به فعالیت کرده و رقابت در بازار جریان می‌یابد.»
به گفته مدیرعامل تیوال، علاوه بر لزوم عدم مداخله دولت در بازار، اعتماد کردن به بخش خصوصی نیز اهمیت و جایگاه والایی دارد، زیرا همین اعتماد به بخش خصوصی باعث شکوفایی و پیدایش نوآوری در بازار میشود. او در ادامه تصریح کرد: «متأسفانه یکی از نگرانی‌هایی که وجود داشت این بود که اگر ایده‌های جدیدی برای جذب مخاطب بیشتر پیاده کنیم، پلتفرم ما فیلتر شود.»
بحران تخریب فضای رقابتی
محمدمهدی جعفریان، مدیر مرکز مطالعات توسعه و رقابت، از دیگر حاضران در این نشست بود که تداخل بخش‌های دولتی با فضای کار بخش خصوصی را یکی از چالش‌های مهم در این حوزه دانست که مانع از ترویج رقابت در این بازار میشود. او در این باره تصریح کرد:
بعد از مراجعه به سازمان‌های مربوطه برای بهبود بخشیدن به فضای کسب‌وکار، متأسفانه به علت عدم درک ریسک سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و همچنین، ذی‌نفع بودن سازمان‌های بالادستی و نهادهای ذی‌نفوذ در حفظ وضعیت موجود، مشکلاتی برای ترویج رقابت وجود دارد.
مدیر مرکز مطالعات توسعه و رقابت، رساندن این نکات به سیاست‌گذار برای تغییر جو موجود در بازار را یکی از راه‌های ایجاد تغییر در این فضا دانست و گفت: «هدف از برگزاری این رویداد و دعوت از بخش‌های خصوصی، که به واسطه عدم رقابت در بازار دچار ضررهای سنگین شده‌اند، ایجاد همین تغییرات است.»
جعفریان در ادامه به توضیح مواردی که منجر به تخریب و از بین رفتن رقابت در بازار میشود، پرداخت و گفت: «شرکت‌های فعال در بازار با نبود نهاد تنظیم‌گر، بعد از مدتی، بر بازار سلطه پیدا می‌کنند و امکان تخریب رقابت در بازار، ایجاد میشود.» مداخله دولت در این فضا و ارائه تسهیلات به‌طور ناعادلانه به کسب‌وکارهای دارای موقعیت مسلط، از دیگر مواردی است که به عقیده او سازوکارهای طبیعی بازار را تخریب کرده و رقابت را از بین می‌برد.
لزوم اعتماد به بخش خصوصی
او در پایان با ارائه آمار و ارقام، به پتانسیل‌های موجود در VODها اشاره کرد و توضیح داد:
در مقایسه با بودجه معاونت صداوسیما، که نزدیک به ۸۰۰ میلیارد تومان است، گردش مالی دو شرکت اول فعال در حوزه VODها، از سال ۹۵-۹۶ تاکنون، به این عدد نزدیک شده که نشان می‌دهد این بازار تا این حد زمینه برای رشد دارد اما با وجود انحصار، قابلیت‌های سرمایه‌گذاری برای این بازار مستعد رشد، از بین می‌رود.
کریم‌زاده، کارشناس تنظیم‌گری، در انتها بر نقش حائز اهمیت بخش خصوصی تأکید کرده و با انتقاد از رویکردهای بدبینانه به این بخش، بیان کرد: «برای شکوفایی و توسعه اقتصاد کشور باید خصوصی‌سازی و اعتماد به بخش خصوصی را جدی گرفت؛ اما هنوز برخی از مدیران و اقتصاددانان در بدنه دولت هستند که با گسترش بخش خصوصی مخالفت کرده و آن را نشانه سرمایه‌داری می‌دانند. همین امر سبب عدم توسعه رقابت و تخریب بازار به علت انحصار میشود.»
