صداوسیما نظارت بر محتوای تولیدات VOD-ها را از ساترا گرفت

به گزارش زومیت، ساترا یا همان سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، در حالی از حلقه بازبینی محتوای سرویس‌های نمایش خانگی آنلاین (VOD) کنار گذاشته می‌شود و تنها نقش یک مجوز‌دهنده به آثار تولیدشده در این بخش از بازار را دارد که حداقل در ۵ سال گذشته بارها بین این سازمان و فعالان بازار VOD و وزارت ارشاد بر سر اینکه چه نهادی باید روی آن‌ها نظارت داشته باشد یک جنگ تمام‌عیار حاکم بود.

جنگ اول

هنوز کسی روزهایی که مدیران بزرگ‌ترین VOD-های کشور که با سر باز زدن از گرفتن مجوز از ساترا به خاطر قرار گرفتنش زیر پرچم صداوسیما، انتقاد‌های تندی به این سازمان مطرح می‌کردند را فراموش نکرده‌اند؛ اما این مقاومت VOD-ها چندان طولانی نشد؛ چرا که در آبان ۱۳۹۸ یعنی دو سال بعد از حکم تأسیس ساترا، صادق امامیان، رئیس این سازمان برای اولین بار در یک نشست خبری که به نظر می‌رسید پیش از برگزاری، در پشت پرده شرکت‌های VOD را راضی کرده‌اند که از این سازمان مجوز فعالیت خود را بگیرند نه وزارت ارشاد، اعلام کرد که سرویس‌های VOD باید از ساترا مجوز فعالیت بگیرند و محتوایشان تحت نظارت این سازمان باشد. در همان زمان هم اعلام شد که آپارات و نماوا و … به‌عنوان منتقدان بزرگ ساترا از این سازمان مجوز گرفته‌اند.

تقریبا ۳ ماه بعد از این نشست خبری، ابراهیم رئیسی که آن زمان بر صندلی رئیس قوه‌ قضائیه تکیه زده بود، با ارسال بخش‌نامه‌ای به مراجع قضایی سراسر کشور اعلام کرد که فعالیت در حوزه صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی تنها با مجوز صداوسیما امکان‌پذیر است.

رئیسی در آن سال با ارسال بخش‌نامه‌ای به مراجع قضایی با استناد به نظریه تفسیری شورای نگهبان در تاریخ ۱۰ مهرماه سال ۱۳۷۹ و همچنین ابلاغیه مقام رهبری خطاب به رئیس جمهوری در ۲۲ شهریور سال ۱۳۹۴ مبنی بر اینکه «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً بر عهده سازمان صداوسیما است» که در واقع حکم به تأسیس سازمان ساترا بود، تأکید کرد که مراجع قضایی و ستادی قوه قضائیه هرگونه استعلام درباره صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی را باید از این سازمان جویا شوند.

این دستور هم در حالی مطرح شد که هنوز چند سال بعد از فعالیت رسانه‌های آنلاین در فضای مجازی، تعریفی واحد برای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی به ثبت نرسیده بود.

مجدداً در سال ۹۹، ۲۶ نماینده، طرحی را امضا کردند که بر اساس آن، صدور هرگونه مجوز و نظارت بر فرایند تولید و پخش کلیه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از جمله ساختارهای مستند، مسابقات، انیمیشن، سریال، برنامه‌های گفت‌وگومحور به صداوسیما سپرده شود.

این طرح با واکنش بسیار فعالان این حوزه و سینماگران رو‌به‌رو شد. هرچند همان زمان معاون حقوقی وزارت ارشاد هم در نامه‌ای خطاب به معاون پارلمانی رئیس جمهوری، با این طرح مخالفت کرد. در آن زمان اعضای کمیسیون فرهنگی وجود چنین طرحی در مجلس را رد کردند؛ اما روزنامه جام جم، وابسته به صداوسیما در گزارشی، سه دلیل حکم مقام رهبری، رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری و نظر شورای نگهبان را در راستای قانونی بودن نظارت سازمان ساترا روی شبکه نمایش خانگی عنوان کرد.

درحالی‌که همه فکر می‌کردند بالاخره کشمکش بین صداوسیما با VOD-ها و وزارت ارشاد به پایان رسیده؛ اما در مهر ۹۹ نمایندگان مجلس در طرحی جدید سعی کردند با تغییراتی در وظیفه وزارت ارشاد، ارائه مجوز به شبکه نمایش خانگی را به خود صداوسیما محول کنند. در همان زمان لطف‌الله سیاهکلی، نماینده عضو کمیته ارتباطات مجلس اعلام کرده بود که حکم رهبری برای تشکیل ساترا و دستور قوه‌ قضائیه و حکم دیوان عدالت اداری در مورد فعالیت‌ ساترا تنها تعیین تکلیف کلی در مورد وضعیت صوت و تصویر فراگیر بوده است. به باور سیاهکلی، تعیین تکلیف نهادهای مربوطه و نحوه فعالیت فعالان این حوزه نیاز به قانون‌گذاری جدی‌تری دارد. این اظهارات نمایندگان مجلس و طرح جدیدشان صدای بسیاری از هنرمندان سینمایی و نمایش خانگی را بلند کرد.

جنگ دوم

درحالی‌که چه خواسته و ناخواسته شبکه نمایش خانگی آنلاین یا همان VOD-ها از نزدیک به دو سال گذشته زیر نظر ساترا مجوز فعالیت گرفته‌اند، در نهایت حالا دو سال بعد از تمام تلاش‌های گروه‌های مختلف از قوه‌ قضائیه گرفته تا مجلس، شورای نگهبان، صداوسیما و… حالا نمایندگان مجلس با اعلام اینکه از عملکرد ساترا در بازار VOD-ها رضایت ندارند، به دنبال بازگشت نظارت بر شبکه نمایش خانگی از ساترا به وزارت فرهنگ و ارشاد در کمیسیون فرهنگی هستند.

در اظهارنظری محمد مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد درباره واگذاری شبکه نمایش خانگی به ساترا یا وزارت ارشاد معتقد است که این موضوع باید بدون جنجال رسانه‌ای حل شود. او در گفت‌وگو با فارس اعلام کرده است که در یک ماه اخیر آن‌ها گفت‌وگوهای خوب و فشرده‌ای داشته‌اند و معتقدند جایگاه نظارتی و شأن وزارت ارشاد و سازمان سینمایی و امر نظارت و مباحث مربوطه قطعاً در مسیری که تابه‌حال بوده باید ادامه پیدا کند. اسماعیلی گفته بود: «اگر ابهامی هست و مسائل جدیدی پیش آمده که امروز نیازمند تصمیم‌گیری جدید است باید با رعایت همه قوانین موجود درباره آن تصمیم‌گیری شود.»

یکی روز بعد از انتقاد نمایندگان کمیسیون فرهنگی از کارکرد نظارتی ساترا، خبری در خبرگزاری مهر منتشر شد که بر اساس آن شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای، به کمک سامانه‌ای به نام الماس ناظر بازار نمایش خانگی آنلاین خواهد بود.

غلام‌رضا میرحسینی، دبیر شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای در گفت‌وگو با زومیت اعلام می‌کند که از این به بعد کار ساترا تنها ارائه مجوز خواهد بود و نظارت بر محتوای تولیدات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی بر عهده این شورا خواهد بود. آن‌طور که او به زومیت توضیح می‌دهد این شورا که مردادماه امسال و به دستور مستقیم علی عسگری، رئیس سابق سازمان صدا‌وسیما راه‌اندازی شده است، پله آخر اختلاف‌های وزارت ارشاد با صداوسیما در زمینه مقررات‌گذاری برای سرویس‌های VOD است.

از ساترا به الماس

آنطور که میرحسینی به زومیت می‌گوید هدف محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای، مراقبت از فضای فرهنگی و ارزش‌های حاکم بر مجموعه‌های نمایشی و برنامه‌های ترکیبی است که هم‌اکنون در بستر فضای مجازی منتشر می‌شود؛ اما اعضای این شورا را چه کسانی تشکیل می‌دهند. با توجه به توضیحات میرحسینی بیشتر اعضای این شورا از مدیران قدیمی مجموعه صداوسیما هستند.

اعضای حقیقی این شورا عبارت‌اند از آقایان حجت‌الاسلام محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، اصغر پورمحمدی که در کارنامه کاری او معاونت سیمای سازمان صداوسیما و مدیریت شبکه سه دیده می‌شود، محسن مهاجرانی، معاون اسبق صدا و معاون اسبق سيما، منصور واعظی، مشاور رئیس سابق رسانه ملى و غلامرضا میر‌حسینی از مدیران سابق صدا‌‌وسیما و مدیر سابق شبکه سه به‌عنوان اعضای حقیقی و نماینده ساترا به‌عنوان عضو حقوقی این شورا انتخاب شده‌اند.

میرحسینی در مورد رویه کاری این شورا به زومیت گفت:

رویه شورا به این صورت است که کلیه محتوایی که قرار است در قالب سریال‌های نمایشی و برنامه‌های ترکیبی تولید و در بستر فضای مجازی به‌عنوان رسانه‌های فراگیر صوت و تصویر منتشر شوند، چه در شکل طرح باشد، چه فیلم‌نامه و ... در کارگروه‌های تخصصی مختلف کارشناسی این شورا بررسی و این نظرات نهایتأ در شورای اصلی مورد توجه قرار گرفته و نسبت به محتوای اثر اعلام نظر می‌شود.

بر اساس توضیحات او مدت‌زمان بررسی هم بستگی به اثر دارد وی زمان مشخصی را برای بررسی هر اثر اعلام نکرد.

میرحسینی توضیح می‌دهد که برای ارتباط بهتر با صاحبان اثر هم یک سامانه به نام «الماس» به آدرس almas.irib.ir به‌عنوان درگاه ارتباطی راه‌اندازی شده است. او در این مورد به زومیت می‌گوید: «این سامانه برای این است که هر فردی که می‌خواهد مسیر تأیید محتوا و دریافت مجوز محتوا را طی کند، اطلاعات لازم را در سامانه بارگذاری کند.» او ادامه داد: «تلاش می‌شود در مدت‌زمان مشخص بر اساس نوع طرح پاسخ اولیه داده شود. اگر احتمالأ درباره نظر کارشناسی شورا ابهام یا سؤالی از طرف ارائه‌دهنده وجود داشته باشد در جلسه ‌حضوری تلاش می‌شود که نقاط مورد ابهام رفع و شفاف‌سازی بهتر صورت بگیرد.»

ساترا چه می‌شود؟

با توضیحات میرحسینی این سؤال به وجود می‌آید که جایگاه ساترا در این بازار نظارت چه می‌شود، سازمانی که در رساندن خود به این جایگاه و هماهنگ شدن با VOD-ها مسیر طولانی طی کرد.

میرحسینی در این مورد می‌گوید که پیش از این فرایند بررسی محتوا و صدور مجوز انتشار بر عهده ساترا بود؛ اما حالا بررسی محتوا از ساترا جدا شده و به عهده این شورا گذاشته شده ولی صدور مجوز انتشار همچنان بر عهده ساترا است.

اما چرا وظایف ساترا از آن گرفته شد؟ میرحسینی در این زمینه می‌گوید: «بعضی آثار در چند ماه اخیر از نظر محتوایی دغدغه‌هایی را ایجاد کرده است و واکنش‌هایی را در جامعه به وجود آورده است و ایرادهایی به این محتوا وارد شده، به همین خاطر هم یک شورای مستقل شکل گرفته تا با نگاه مراقبت و محافظت از فضای فرهنگی، کیان خانواده و حقوق مخاطبان، وظیفه بررسی متون و محتوا را بر عهده داشته باشد.»

اما این توضیحات میرحسینی باعث می‌شود تا این گمانه‌زنی و نگرانی به وجود آید که قرار است آثار نمایش خانگی آنلاین که تقریبا برای قشری ساخته می‌شود که چندان به محتوای صدا‌وسیما علاقه ندارند یا کمتر محتوای این سازمان را نگاه می‌کنند، بیشتر و بیشتر به محتوای صداوسیما شبیه شود. نگرانی که از نظر میرحسینی قابل پذیرش نیست.

او در این مورد به زومیت توضیح می‌دهد:

این شورا مستقل از حوزه تولید آثار مشابه در رسانه ملی عمل می‌کند. محصولات نمایشی که در صداوسیما شاهد هستیم بر اساس شرایط، امکانات، طیف وسیع و خواستگاه متفاوت مخاطب تولید می‌شود؛ اما آنچه در بستر vod-ها و در پلتفرم‌ها در فضای مجازی ارائه می‌شود طیف متفاوتی از مخاطبان را دربر می‌گیرد (البته ممکن است بخشی از مخاطبان صداوسیما هم در رده این مخاطبان قرار گیرند) در نتیجه آنچه در این حوزه اتفاق میافتد تا حدودی از نظر معیارها و ملاک‌های بررسی متفاوت است.

به گفته او سیاست‌های این شورا محدودکننده یا به عبارتی بازدارنده و مچگیرانه نیست؛ بلکه همراهی با صاحب اثر و تولید‌کننده و سرمایه‌گذار است تا آنچه برای مخاطبان عرضه می‌شود منجر به آسیب نشود یا حداقل آسیب‌هایش بسیار کمتر باشد. به باور میرحسینی یکی از نقش‌های این شورا، نقش مشورتی و همراهی با تولید‌کننده اثر است که بر اساس بایدونبایدها و ضوابط شفاف و روشن انجام خواهد شد.