پلتفرم‌های وام‌دهی دیجیتال چه نقشی در ایجاد عدالت اجتماعی دارند؟

دیجی‌پی در حاشیه نمایشگاه ایران تراکنش، نشست تخصصی «لندتک‌ها، فرصت‌های پیش رو» را با حضور مدیران بانک ملت، بانک تجارت و پست بانک برگزار کرد. در این نشست، بر تأثیر لندتِک (پلتفرم وام‌دهی دیجیتال) بر اقتصاد دیجیتال، ضرورت یا عدم ضرورت فعالیت این شرکت‌های نوظهور و شیوه‌های تعامل آن‌ها با رگولاتور حوزه مالی پرداخته شد.

لندتک چه کمکی به اقتصاد دیجیتال می‌کند؟

به گزارش زومیت، حسین محمودی، مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت گفت مهم‌ترین مسئولیتی که لندتک‌ها می‌توانند در مسیر تحول اقتصاد دیجیتال داشته باشند، آن است که در نقطه صحیح تشخیص نیاز، به شبکه بانکی برای پوشش آن کمک کنند.

حمید قیطاسوند، مدیر اداره بازاریابی و توسعه بازار پست بانک ایران درمورد نقش لندتک‌ها گفت:

شرکت‌های مبتنی بر تکنولوژی قرار است چیز جدیدی را در یک نقطه‌ای تسهیل کرده و یک اتصال برقرار کنند؛ لندتک‌ها هم همینطور عمل می‌کنند. در اقتصاد دیجیتال رویکرد بر همکاری، اشتراک منابع و اتصال تمام کاربران برای تجربه‌پذیری بیشتر است. لندتک‌ها نقطه‌ای هستند که می‌توانند مارکت‌های کوچک را در اقتصاد دیجیتال به بانک‌ها و پلتفرم‌ها به‌عنوان زیرساخت مالی تأمین کنند.

قیطاسوند با اشاره به اینکه چنین ارتباطی دو سویه است، مسئولیت این شرکت‌ها را با توجه به ظرفیت نفوذی که می‌توانند ایجاد کنند و در نقاط کمتر برخوردار دسترسی ایجاد کرده تا شکاف دیجیتالی را پوشش دهند، تعریف کرد. او اضافه کرد اکنون شاخص پیچیدگی در زنجیره‌های تأمین افزایش یافته، درنتیجه برای تسهیلگری ازنظر چابکی و سرعت به لندتک‌ها نیاز است.

درادامه حجت مقیمی، رئیس اداره توسعه محصول و کسب‌وکار بانک تجارت با اشاره به انجام مطالعاتی درمورد ارتباط میان رشد اقتصادی و توسعه ابزارهای مالی گفت:

مهم‌ترین کارکرد لندتک‌ها این است که به اثربخشی ابزارهای سنتی کمک می‌کنند؛ اقتصاد با همین ابزارها می‌چرخد. کار اصلی لندتک، توسعه ابزارهای مالی است. کارکرد دیگرش آن است که هزینه تبادلات مالی را به‌شدت کاهش می‌دهد. به‌علاوه می‌تواند نظارت و کنترل دراختیار رگولاتور قرار دهد. با توجه به اینکه حدود ۷۰ درصد فعالیت نظام بانکی در حوزه وام‌دهی و اعتبارات است، به هیچ عنوان نمی‌توان توسعه اینحوزه را نادیده گرفت.

هومن امینی، مدیرعامل دیجی‌پی نیز درخصوص کمکی که شرکت‌های فین‌تک می‌توانند در اقتصاد کشور داشته باشند، گفت تجارت الکترونیک می‌تواند به ارائه سرویس‌هایی که به‌صورت سنتی دراختیار هستند، کمک کند. امینی کمک لندتک‌ها به اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک را چنین شرح داد که برای مثال فین‌تک می‌تواند برای یک کاربر در نقاط دور کشور این امکان را فراهم کند تا به یک کالا که به‌راحتی دراختیار کاربران تهرانی قرار می‌گیرد، دسترسی پیدا کند و لندتک هم کمک می‌کند که ازنظر شرایط اقتصادی امکان تهیه کالا را به‌سرعت پیدا کند.

لندتک؛ ضرورت یا انتخاب؟

حسین محمودی وجود لندتک‌ها درکنار بانک‌ها را به‌دلیل مشکلات اعطای وام در کشور، برای بانک و مردم یک ضرورت خواند. او در این زمینه گفت:

بانک برای اینکه بتواند تسهیلات غیر قضاوتی (قضاوت درمورد اعطای تسهیلات در شرایط مختلف) با هزینه بهره پایین اعطا کند، باید از تکنولوژی کمک بگیرد و اعطای تسهیلات را تا سطحی از که ریسک قابل قبولی دارد، به موجودیت‌های دیگری واگذار کند. این شرکای تجاری می‌توانند هزینه‌های سنگین کار را برای بانک مدیریت کنند و به‌شدت کاهش دهند.

مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت اضافه کرد اعتبارسنجی خوب با کمک لندتک‌ها نیز می‌تواند به یاری بانک‌ها بیاید؛ چراکه اهلیت مشتری نسبت به وثیقه از حصول اطمینان بیشتری برخوردار است و تشخیص صحیح آن کمک زیادی به شبکه بانکی کشور می‌کند.

درادامه حمید قیطاسوند برای پاسخ به ضرورت یا عدم فعالیت لندتک‌ها به مسئله شمولیت مالی اشاره کرد. مدیر اداره بازاریابی و توسعه بازار پست بانک ایران گفت کاربر نهایی در بستر اقتصاد دیجیتال می‌تواند به سرویس‌هایی که در پایتخت وجود دارد، دسترسی داشته باشد اما آیا بانک با موجودیت فعلی خود می‌تواند این پوشش را ایجاد کند؟ قیطاسوند همچنین این سؤال را مطرح کرد که آیا بانک می‌تواند مسئولیت اجتماعی خود و شایستگی مردم را برای اعطای تسهیلات حاصل کند؟ درنتیجه وی، نیاز به همکاری با لندتک‌ها را یک ضرورت دانست که تمام اقتصادهای پویا در دنیا نیز به‌دلیل انجام آن موفق به رشد شدند.

حجت مقیمی به ناتوانی بانک در ارائه سرویس و کمبود زمان و نبود چابکی در این نهادها اشاره کرد که آن‌ها را ناچار به داشتن شریک تجاری در حوزه‌های مختلف می‌کند. مدیرعامل دیجی‌پی درمورد کمک‌های لندتک به بانک‌ها به کاهش هزینه‌های عملیاتی، شناخت محل‌های مصرف برای تصمیم‌گیری بهتر رگولاتور و کمک به اتوماتیک کردن فرایندها و ایجاد انظباط مالی با تعریف مشوق‌های پرداختی اشاره کرد.

به‌گفته هومن امینی، بانک‌ها در فرایندهای ارائه تسهیلات خرد مشکل زیادی دارند چراکه این امر به‌شدت قضاوتی و پیچیده است درحالی‌که بانک شناخت کافی از مشتری ندارد و تنها زمانی که مشتری به شعبه رجوع می‌کند، با او آشنا می‌شود و اعتبارسنجی‌اش می‌کند. حال آنکه هدف در فرایند مالی این است که تسهیلات با بهترین قیمت و در سریع‌ترین زمان دراختیار مشتریان قرار بگیرد.

نحوه تعامل لندتک با بانک‌ها

مدیران بانک ملت، بانک تجارت و پست بانک اعتقاد دارند که اطلاعات رفتار مشتری نزد موجودیت یا پلتفرم‌هایی که ارتباط بیشتر با مشتریان دارند، بسیار دقیق‌تر و جامع‌تر است؛ همین موضوع می‌تواند بانک‌ها را در سنجش اعتبار مشتریان بانکی قوی کند تا تسهیلات بیشتری دراختیار آن‌ها قرار دهند. مدیر اداره بازاریابی و توسعه بازار پست بانک ایران با اشاره به اینکه ازطریق تخصیص هوشمند تسهیلات می‌توان تحریک تقاضای صحیح‌تری ایجاد کرد، گفت اقتصاد با تحریک تقاضا زنده‌ است و اگر این تحریک تقاضا به تجربه مشتری متصل شود و تبدیل به هویت مجازی فرد شود، می‌توان اعتباربخشی بهتری انجام داد. حمید قیطاسوند افزود:

مشتری براساس شایستگی اعتبار دریافت می‌کند اما تنوع مشتریان وجود دارد و رگولاتور باید براساس این تنوع و بازار بخش‌بندی‌شده قوانین اعطای اعتبارات را تدوین کند.بهبود عملکرد و فرایند بانک‌ها در اعطای اعتبار با کمک لندتک‌ها به بانک مرکزی کمک می‌کند که چابکی بیشتری به‌وجود بیاید و فرایند واگذاری اعتبار و نظارت و مدیریت قدرتمندتر انجام شود و درنتیجه دیتای دقیق‌تری داشته باشیم. درواقع بانک واسط میان رگولاتور و فین‌تک‌ها است.

مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت به این گفته‌ها اضافه می‌کند که بانک مرکزی درنظر دارد عدالت اجتماعی در تخصیص اعتبار رعایت شود و اعتبار در مسیرهای سوداگرانه خرج نشود؛ پس وقتی نیاز مشتری با کمک لندتک درست تشخیص داده شود، این فرایند دراختیار رگولاتور قرار می‌گیرد تا انتظارات او درمورد بهداشت اعتباری، عدالت اجتماعی و مدیریت تجربه مشتری و اطمینان حاصل از اعطای تسهیلات در محل صحیح رعایت شود.

مدیرعامل دیجی‌پی طریقه‌ی آموختن و به‌کارگیری این روش‌ها توسط لندتک را با سندباکس توصیف می‌کند. هومن امینی در این مورد گفت:

وقتی بخواهیم در فضای آزمایشگاهی یک موجودیت جدید خلق کنیم، یا با فرضیات‌ دستورالعمل درست کنیم یا باید آن را در دوره‌های آزمایشی تست کنیم. بانک مرکزی هم‌اکنون این کار را شروع کرده و در زیرمجموعه رِگ تک (RegTech یا فناوری‌های قانونگذاری) برای ساختن بهینه قانون‌گذاری با استفاده از تکنولوژی این کار را انجام می‌دهد.

امینی درمورد سندباکس کردن فرایندها می‌گوید بانک مرکزی باید اجازه دهد فضای عملیاتی در ارتباط با بانک‌ها مورد آزمایش قرار بگیرد تا تا هویت‌های جدید شناخته شود، یعنی مشتری‌ها با رفتارهای مختلف، قیمت‌گذاری و دردسترس قرار گرفتن منابع و غیره شناسایی و اصطلاحا سندباکس شوند. او اضافه می‌کند که پس از این کار فرصتی مهیا می‌شود تا بتوان پرسوناهای مختلف کاربران را طبقه‌بندی کرد و با شناخت آگاهانه‌تر برای آن‌ها قانون‌گذاری انجام داد. به‌صورت کلی، او چنین فرایندی را کاملاً تعاملی توصیف کرد.

تأثیر رفتارهای اجتماعی بر رتبه دیجیتال

Scoring، اعتبارسنجی یا رتبه‌بندی مشتری براساس رفتار مالی او صورت می‌گیرد. بااین‌حال اکنون در دنیا، اشکال دیگری از اعتبارسنجی درحال محبوب شدن است؛ اشکالی که به بررسی رفتار مشتریان نه‌تنها در امور بانکی، بلکه با در حالات مختلف ازجمله پرداخت‌های زمان سفر، خرید و رفتارهای اجتماعی مانند پرداخت مالیات و غیره می‌پردازد. مدیران بانک ملت، بانک تجارت و پست بانک درمورد این سبک اعتبارسنجی جدید که با کمک شرکت‌های فین‌تک صورت می‌گیرد، نظر مساعدی دارند و می‌گویند این این اشتراک‌گذاری رفتاری و مدل‌سازی رفتار مشتری برای اقتصاد مفید است.

درواقع اعتبارسنجی سنتی با مشکل عدم وجود اطلاعات گذشته مالی مشتریان مواجه است. در عصر دیجیتال، ممکن است فردی زیر ۱۸ سال که ازنظر قانونی هنوز قادر به باز کردن حساب بانکی هم نیست، ازطریق شبکه‌های اجتماعی یا دیگر روش‌های کسب درآمد دیجیتال مانند برنامه‌نویسی و آموزش و غیره، درآمد کسب کند اما این اطلاعات تا زمانی که وی به سن قانونی برسد، در جایی ثبت نمی‌شود و اعتباری به وی نمی‌بخشد. هومن امینی با توصیف این شرایط می‌گوید به مسئله‌ی «فراگیری مالی» چندان در کشور ما فکر نشده و طبیعتا روش‌های اسکورینگ بانکی سنتی آمادگی پذیرش این پرسونا از مشتری و این بخش جامعه را ندارد؛ حال آنکه پلتفرم فین‌تک به چنین کاربرانی اعتبار می‌دهد تا اعتبارسنجی سنتی و مدرن درکنار هم، فراگیری مالی را تحقق ببخشند.

حسین محمودی، مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت درخصوص اینکه به‌تازگی بانک مرکزی نیز برای اسکورینگ اهمیت بیشتری از وثیقه‌گذاری قائل شده، گفت مشکلات اعتبارسنجی درست باعث شده تا بانک‌ها به وثیقه‌گذاری روی بیاورند، درحالی‌که خودشان از اعتبارسنجی استقبال می‌کنند. محمودی تأکید کرد از چند سال گذشته تنها یک سازمان اعتبارسنجی در کشور درحال فعالیت است اما اگر نهادهای دیگری هم در این خصوص فعال شوند، رقابتی ایجاد می‌شود که موجب بهبود عملکرد آن‌ها خواهد شد. به‌گفته او، بانک مرکزی باید در یک فرایند رقابتی شرایطی مهیا کند که بتوان به کمک شرکت‌ها و نهادهای اعتبارسنجی، به سابقه و رفتار متقاضی اعتبار خرد، اعتماد کرد.

مدیرکل اداره بانکداری شخصی بانک ملت همچنین با اشاره به اینکه حتی در نظام وثیقه‌گذاری می‌توان بهتر عمل کرد، گفت وثیقه را می‌توان به اشتراک گذاشت تا بتوان اعتبارهای بیشتری با آن دریافت کرد. مدیر اداره بازاریابی و توسعه بازار پست بانک ایران نیز در این رابطه اضافه کرد افرادی که در روستایی دورافتاده قصد دریافت اعتبار و تسهیلات دارند، به‌دلیل مشکلات وثیقه‌گذاری یک محرومیت اجتماعی را به‌ناحق تجربه می‌کنند. او گفت: «تطبیق مستندات و مدارک با نیازهای اعتباری به‌ویژه در مناطق محروم و دیجیتالی کردن وثایق از الزامات است که لندتک‌ها می‌توانند در تحقق آن مؤثر باشند.»

از آن سو، اداره توسعه محصول و کسب‌وکار بانک تجارت به مشکل بانک در نداشتن اطلاعات مناسب از مشتریان اشاره کرد که آن را ناچار به دریافت وثیقه می‌کند. بااین‌حال به‌گفته او، اکنون دارایی‌های جدیدی مانند تعداد فالوئر در شبکه‌های مجازی مطرح شده‌اند که می‌توان با بررسی آن‌ها، به افراد اعتبار مالی داد و تنها نیاز به تدوین قوانین موضوع است.

درانتها هومن امینی، مدیرعامل دیجی‌پی درمورد روش‌های جدید اعتبارسنجی گفت:

من معتقدم هرچقدر نیازهای مشتریان را تخصصی‌تر شناسایی کنیم و برای حل مسائل قانون‌های ساده داشته باشیم، هزینه ارائه خدمات کاهش پیدا می‌کنند. اگر برای یک اعتبار ۱۰ میلیون تومانی، ما سند ۱۰۰ میلیونی را مسدود کنیم، این فرصت را می‌گیریم که سند تبدیل به چند اعتبار شود و بتواند بر افزایش اعتبار فرد تأثیر بگذارد و زندگی‌اش را ساده‌تر کند. کسب و کارها هم با چنین مشکلی مواجهند، مگر چند نوع وثیقه می‌توانند استفاده کنند؟ پلتفرم‌ها می‌توانند به اصلاح این فرایند کمک کنند.

امینی با اشاره به اینکه بانک‌ها به چرخه اعتماد دسترسی ندارند، می‌گوید به‌دلیل نبود ابزارهای مناسب نتوانسته‌ایم در کشور شمولیت مالی ایجاد کنیم؛ حال آنکه بانک‌ها می‌توانند با ایجاد روش‌هایی با توجه به پرسونای مختلف کاربران، ریسک اعتباری مشتریان را ارزیابی کرده و منابع خود را نیز به میزان کافی صرف اعتباربخشی به مشتریان کنند. مدیرعامل دیجی‌پی اضافه می‌کند لندتک‌ها می‌توانند در زمانی که اعتبار یک شخص به اشتباه پایین ثبت شده، آن را بهبود دهند و مشتری ناآگاه به به سیستم اعتباری کشور را نیز تشویق کنند که به مشتری بهتری در اکوسیستم دیجیتال تبدیل شود.