دستاوردهای رگولاتوری وزارت ارتباطات در دولت روحانی چه بود؟
با پایان کار دولت دوازدهم، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) گزارش عملکرد خود و دستاوردها و چالش‌های حوزه فناوری اطلاعات کشور را منتشر کرد. طبق این گزارش، حجم بازار فناوری اطلاعات کشور طی چهار سال اخیر، مطابق با مصوبه شورای عالی فضای مجازی، ۵/۲ برابر شده است. به‌علاوه، بازیگران تازه‌ای وارد حوزه ارتباطی کشور شده‌اند که کیفیت خدمات را بهبود بخشیده‌اند.
رگولاتوری اعلام کرده که تعرفه خدمات ارتباطی با وجود افزایش چشمگیر تورم در هر سال و افزایش نرخ‌ها در بخش‌های مختلف بازار، کنترل شده و این خدمات با بهره‌گیری از روش‌های حمایتی جایگزین، دراختیار اقشار محروم و تمام روستاهای بالای ۲۰ خانوار نیز قرار گرفته است. اجرای طرح رجیستری تلفن‌های همراه، کنترل خدمات ارزش افزوده و متنوع‌سازی روش‌های دسترسی به اطلاعات مالکیت سیم‌کارت، از دیگر دستاوردهای این سازمان عنوان شده است. دیگر دستاوردهای اعلامی سازمان تنظیم به‌شرح زیر است:
- پاسخ‌گوترشدن اپراتورها به کاربران به‌دلیل نظارت مستقیم و مستمر رگولاتوری بر نوع و نحوه پاسخ‌گویی آنان به شکایات مردمی
- کنترل‌پذیری دریافت پیامک‌های تبلیغاتی
- ارتقای روش‌های سیستمی و هوشمند کنترل تخلفات و مقابله بهتر و سریع‌تر با کلاهبرداری‌ها و کنترل شدید مزاحمت‌های تلفنی
- افزایش تعداد سامانه‌های نظارتی و اطلاعاتی رگولاتوری و درنتیجه امکان نظارت مستقیم مردم بر کیفیت خدمات ارتباطی
- افزایش حق انتخاب مردم و درنتیجه توسعه رقابت‌پذیری در بازار با اجرای طرح‌های ترابردپذیری
رشد ضریب نفوذ اینترنت و تلفن همراه
در بخشی از گزارش عملکرد سازمان تنظیم مقررات، شاخص‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات بررسی شده‌اند. طبق آمار ارائه‌شده، تعداد مشترکان پهن‌باند سیار از ۵۳ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶، به بیش از ۸۴ میلیون نفر تا پایان سال ۱۳۹۹ رسید. بر این اساس، ضریب نفوذ اینترنت موبایل در کشور از ۶۶/۶۲ درصد در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۰/۱۹ درصد رسیده است.
تعداد مشترکان تلفن همراه هم از ۸۸ میلیون به ۱۳۱ میلیون نفر رسیده که ضریب نفوذ ۱۵۵ درصدی را نشان می‌دهد. بااین‌حال، ضریب نفوذ اینترنت ثابت خانگی تغییر بسیار اندکی داشته و از ۱۲/۲۴ درصد در سال ۱۳۹۶ به ۱۲/۶۲ درصد رسیده است. درواقع تعداد مشترکان اینترنت ثابت که در سال ۱۳۹۶ کمتر از ۱۰ میلیون نفر بود، اکنون به ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسیده است. ضریب نفوذ تلفن ثابت هم طی چهار سال اخیر کاهش یافته و اکنون به ۳۴ درصد رسیده است.
به‌صورت کلی، تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند از ۶۳ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ به حدود ۹۵ میلیون نفر رسیده که حاکی از ضریب نفوذ ۱۱۲ درصدی است. پردرآمدترین اپراتور مخابراتی در سال ۱۳۹۹، همراه اول با درآمد عملیاتی بیش از ۲۳ هزار میلیارد تومان و سپس ایرانسل با حدود ۱۷ هزار میلیارد و شرکت مخابرات با ۶ هزار میلیارد تومان بوده‌اند.
در گزارش دیگر معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات، شرکت‌های ICT در کشور طی پاندمی کرونا ۸۰ درصد سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دادند و به‌تبع، درآمد بیشتری هم کسب کردند. به‌گزارش وزارت ارتباطات، «اپراتورهای مخابراتی با داشتن بیش از ۱۵۹ میلیون مشترک با متوسط رشد ۳۵ درصدی در درآمدها و میانگین رشد ۸۰ درصدی در سرمایه‌گذاری‌ها درکنار استمرار و دسترس‌پذیری به خدمات با وجود رشد مصرف به‌وجود‌آمده ناشی از پاندمی و راه‌اندازی آزمایشی شبکه نسل پنجم ارتباطات موبایلی در دوران همه‌گیری کرونا عملکرد مطلوبی داشته‌اند.»
این گزارش پیش‌بینی کرده است که با توجه به افزایش سرمایه‌گذاری انجام‌شده و افزایش تعداد کارکنان شرکت‌های FCP، درآمد آن‌ها هم در دو سال آینده افزایش یابد.
درآمد رگولاتوری در دولت دوازدهم
درآمد سازمان تنظیم مقررات طی چهار سال اخیر رشد کرده است. طبق آمار اعلامی رگولاتوری، درآمد این سازمان در سال ۱۳۹۹ بیش از ۷ هزار میلیارد تومان بوده که بیش از ۱۰۰ درصد پیش‌بینی‌ای که برای آن انجام شده، تحقق پیدا کرده است. این در حالی است که میزان تحقق درآمد سازمان طی سال‌های گذشته از ابتدای دولت تاکنون، کمتر از ۱۰۰ درصد بوده است. برای مثال، این میزان در سال ۱۳۹۶ حدود ۸۵ درصد بوده است.
تخصیص اعتبار به سازمان تنظیم مقررات در سال ۱۳۹۹ معادل ۲۶۴ میلیارد تومان بوده که نشان می‌دهد تا حد ۹۴ درصد محقق شده است؛ درحالی‌که در سال ۱۳۹۶، تنها ۳۸ درصد آن محقق و دریافت شده است. رگولاتوری در چهار سال گذشته درمجموع به ۶ سرویس تلفن همراه و ۴۰ سرویس اینترنت ثابت پروانه داده است.
وضعیت توسعه زیرساخت‌های ارتباطی
اینترنت 4G در کشور که در سال ۱۳۹۶ کمتر از ۲۵ هزار کیلومتر جاده‌های کشور را پوشش می‌داد، در سال گذشته بیش از ۳۴ هزار کیلومتر را پوشش داده است. درادامه وضعیت نسل‌های ارتباطی دو و سه را طی چهار سال اخیر مشاهده می‌کنید:
میزان دسترسی به خدمات ارتباطی روستاها (بالای ۲۰ خانوار) در کشور نیز که در سال ۱۳۹۶ تنها ۴۵ درصد بود، در سال ۱۴۰۰ به ۱۰۰ درصد رسید. همچنین، توسعه شبکه کابل فیبر نوری در این سال‌ها، از ۶۷۴۷۹ کیلومتر به ۷۱۲۵۷ کیلومتر رسید. طبق گزارش رگولاتوری، برخی از چالش‌های مهم پوشش ارتباطی در استان‌ها به‌شرح زیر است:
طبق گزارش رگولاتوری، ظرفیت پهنای باند بین‌الملل از ۱۵۰۰ گیگابیت‌برثانیه در سال ۱۳۹۶ به ۵۴۸۹ گیگابیت‌برثانیه در خرداد ۱۴۰۰ رسید. ظرفیت شبکه انتقال کشور نیز از ۱۰۴۱ به ۳۱۹۰۳ گیگابیت‌برثانیه و ظرفیت شبکه IP داخل کشور در خرداد ۱۴۰۰ به ۲۸۲۱۴ گیگابیت‌برثانیه رسید.
اقدامات رگولاتوری برای توسعه بازار ICT
سازمان تنظیم مقررات اقدامات خود برای توسعه بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران را در چهار مورد عنوان کرده است:
- مقررات‌گذاری و تعرفه‌گذاری به‌منظور تنظیم بازار
- حمایت از فعالان بازار
- ایجاد فضای رقابتی منصفانه
- تسهیل و تسریع در ارائه خدمات به فعالان اقتصادی
هرچند این سازمان متذکر شده است که دولت درکل کمتر از ۸ درصد از سهم بخش ارتباطی را دراختیار دارد و دستش برای اقدامات بیشتر بسته است، برای مثال بخش مهمی از منابع علمی ازجمله کابل‌های مسی و باندهای فرکانسی را در دست ندارد. بااین‌حال، توانسته به دستاوردهای مناسبی برسد.
رگولاتوری درخصوص حمایت خود از فعالان بازار ICT کشور گفته است که در شرایط نوسان‌های ارزی فراوان و تحریم‌های شدید، ۷۰ درصد هزینه‌های اپراتورها ارزی، اما درآمدشان ریالی است. به‌علاوه شورای عالی فضای مجازی تصویب کرد که هزینه‌های حوزه ارتباطی در سبد خانوار نباید بیش از ۵/۲ درصد آن‌ها شود، حال‌آنکه سرمایه‌گذاری اندکی در این حوزه در کشور صورت می‌پذیرد. همین عوامل رگولاتوری را به تدوین راهکارهایی برای جبران هزینه‌های اپراتورها سوق داد تا آن‌ها مجبور به کم‌فروشی نشوند.
مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات در این خصوص عبارت‌اند از:
- مصوبه شرایط و تعرفه اجاره و نگه‌داری فیبر تاریک
- مصوبه تعرفه پهنای باند اینترنت برای سرعت 100 Mbps و بالاتر
- اصلاح روش محاسبه تعرفه پهنای باند اینترنت با هدف کاهش هزینه‌های ارائه‌کنندگان خدمات
- مصوبه مقررات عمده‌فروشی خدمات شبکه USO برای تسریع ارائه این خدمات
- مصوبه کاهش ۲۵ درصدی تعرفه پهنای باند شرکت ارتباطات زیرساخت برای جبران هزینه‌های ارزی اپراتورها
- کمک به تنظیم بازار با حمایت از خروج هدفمند بازیگران ضعیف از بازار
- امکان استفاده از ظرفیت شبکه انتقال برق برای ارائه خدمات ارتباطی
اقدامات رگولاتوری برای استقرار شبکه ملی اطلاعات
در بخشی از گزارش سازمان تنظیم مقررات، به اقداماتی برای حمایت از تولیدکنندگان محتوای داخلی برمی‌خوریم. رگولاتوری با بهره‌گیری از اهرم‌های تعرفه‌ای در آذر ۱۳۹۵ تفکیک داخل و بین‌الملل را برای اپراتورهای خدمات ارتباطی تصویب کرد. هدف این اقدام، تحقق الزامات شبکه ملی اطلاعات و اعمال سرعت و تعرفه متفاوت عنوان شده است. برای تحقق این امر، سازمان فناوری اطلاعات و شرکت مخابرات با همکاری شرکت زیرساخت شرایطی را مهیا کردند تا ترافیک داخل شرکت مخابرات به‌صورت مجزا از ترافیک بین‌الملل این شرکت، در دسترسی تمام اپراتورها قرار بگیرد.
مقاله‌های مرتبط:
اقدام دیگر رگولاتوری برای استقرار شبکه ملی اطلاعات، ایجاد و توسعه ۵/۱ میلیون پورت اینترنت پرسرعت ثابت در کشور برای تأمین پوشش ۸۰ درصدی بود. براساس مصوبه ۲۶۰ کمیسیون تنظیم مقررات، مجوز ارائه خدمات بیت‌استریم برای شرکت‌های مخابرات ایران، شاتل، آسیاتک، صبانت، پیشگامان، مبنا، های‌وب و فناپ صادر شد.
رگولاتوری با تصویب «تعیین تعرفه یک‌دوم برای ترافیک داخلی» در بهمن ۱۳۹۵ نیز، سقف تعرفه داده داخلی را به‌میزان ۵۰ درصد سقف تعرفه بین‌الملل رساند. متعاقب این تصمیم، رگولاتوری IP سایت‌های مشمول تعرفه یک‌دوم یک‌سوم را به اپراتورها اعلام کرد و خود نیز ناظر اعمال این تعرفه اپراتورها شد.
دیگر اقدام مهم در این حوزه، تصویب تعرفه یک‌سوم برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی بود. با تصویب این تصمیم به‌وسیله شورای عالی فضای مجازی در آبان ۱۳۹۶، سقف تعرفه کاربر نهایی از پیام‌رسان‌های داخلی مجاز به‌میزان یک‌سوم تعرفه بین‌الملل تعیین شد.
چالش‌های سازمان تنظیم مقررات
سازمان تنظیم مقررات بزرگ‌ترین چالش خود را انحصار شرکت مخابرات ایران در شبکه دسترسی و انتقال و رفتارهای ضدرقابتی عنوان کرده است. راهکارهای این سازمان برای حل این مشکل به‌شرح زیر در گزارش عنوان شده است:
یکی دیگر از چالش‌های مهم سازمان، عدم سرمایه‌گذاری مناسب در بخش پهن‌باند ثابت عنوان شده است. رگولاتوری در گزارش خود نوشته است:
خدمات پهن‌باند ثابت در هیچ کجای جهان حوزه جذابی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی محسوب نمی‌شود. در ایران، هزینه بالای تجهیز پول و انحصار شرکت مخابرات در این حوزه بر دشواری حضور فعالان بخش خصوصی افزوده است. رقابت مضر بین این شرکت‌ها در مواجهه با سایر نهادها مثل شهرداری‌ها نیز موجب شده است که وضعیت پهن‌باند ثابت مناسب نباشد.
رگولاتوری برای چالش افزایش هزینه‌های ارزی ناشی از اعمال تحریم‌های ایالات متحده آمریکا نیز پیشنهادهایی ارائه داده که شامل الزام اپراتورها به استفاده حداکثری از توان و تولید صنایع داخلی، حمایت‌های تعرفه‌ای از اپراتورها و تولیدکنندگان تجهیزات ساخت داخل یا تولیدکنندگان محتوای داخلی و تلاش برای تأمین ارز با کمک وزارت صمت و بانک مرکزی می‌شود. برخی دیگر از چالش‌های سازمان، «فقدان تمایل شرکت‌ها برای ورود به بازار سرمایه»، «انحصار صداوسیما بر باندهای فرکانسی دراختیار» و «ضعف ضمانت اجرایی مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات» عنوان شده است.
شما می‌توانید متن کامل گزارش عملکرد رگولاتوری را ازطریق این لینک دریافت کنید.
