فیلترینگ و اینترنتِ کندِ بی‌رمق؛ مسلخ شغل‌ها و رویاها
با صدای ناراحت و لحنی پریشان می‌گوید «در این چند روزی که کارم را از دست داده‌ام خیلی ناراحتم. چون زمان زیادی برای این کار گذاشته و اختصاصا برای آن، آموزش هم دیده بودم. حالا فکر می‌کنم هم وقتم را هدر داده‌ام و هم کاری را که برایش برنامه‌ریزی کرده بودم از دست داده‌ام.» طاهره ادمین یک صفحه اینستاگرامی در حوزه روان‌شناسی بوده است که سه، چهار روز قبل کارفرما عذرش را خواسته؛ چون بازدید اینستاگرام کم شده، عملا کار زیادی نمانده و کارفرما نمی‌تواند به دو ادمین حقوق بدهد.
قبلا پیج شلوغ و پربازدیدی داشته‌اند اما فیلتر شدن اینستاگرام اول صفحه‌شان را سوت و کور و بعد او را از کار بی‌کار کرد:
قبل از بسته شدن اینستاگرام کارمان خیلی زیاد بود. هر روز هشت ساعت من و هشت ساعت همکارم برای پیج کار می‌کردیم. بعد از فیلتر شدن اینستاگرام، هم فالوئرهای پیج کم شد و هم تعداد پیام‌هایی که برایمان می‌آمد؛ اگر قبلا روزی مثلاً هزار پیام داشتیم، به ۱۰۰ پیام رسید. به خاطر کم شدن کار پیج، کارفرما گفت که نمی‌تواند به دو ادمین حقوق بدهد. من را تعدیل و ساعت کاری همکارم را هم کم کرد.
می‌گوید این روزها پر از ناامیدی و کلافگی است. اگر نگوید هم از صدایش پیدا است؛ «ناراحتم و نمی‌دانم الان باید چه کار کنم. در واقع، سردرگمی بیشتر اذیتم می‌کند. نمی‌دانم باید صبر کنم یا باید کاری را که برایش زمان گذاشته‌ام، رها کنم و بروم سراغ یک کار دیگر، چون این شغل دیگر بازار ندارد.»
طاهره یک سال برای این شغل وقت گذاشته، حرفه‌اش را یاد گرفته و تازه با کارش عجین شده بود که اینستاگرام فیلتر و او هم یک ماه بعدش تعدیل شد. این اتفاق برایش شوکه‌کننده بوده چون هیچ‌وقت به این فکر نکرده بود که اگر این شغل نباشد باید چه کار کند.
برای این سؤال که به تغییر فیلد کارش فکر می‌کند یا نه جواب روشنی ندارد. مردد است اما به کاری که وابسته به اینستاگرام باشد هم مطمئن نیست و می‌گوید: «حتی اگر اینستاگرام رفع فیلتر شود ممکن است چند وقت دیگر به خاطر موضوع دیگری فیلتر شود و مخاطبانش را از دست بدهد.»
آدم‌هایی شبیه به طاهره کم نیستند. گزارش «پادرو» درباره تجارت در شبکه‌های اجتماعی ایران از حضور یک میلیون شغل فعال در اینستاگرام ایرانی‌ها خبر می‌دهد و برآورد می‌کند که درآمد ۹ میلیون نفر از مردم کشور به اینستاگرام وابسته است. در ادامه این گزارش هم تعداد کسب‌وکارهای ایرانی حاضر در اینستاگرام ۴٫۴ میلیون کاربر تخمین زده شده و برآورد تعداد فروشگاه‌های اینستاگرامی ایران هم عدد ۲٫۲ میلیون کاربر را نشان می‌دهد. بسیاری از این فروشگاه‌ها و کسب‌وکارها برای مدیریت صفحه‌شان ادمین استخدام می‌کنند و وقتی تعداد این ادمین‌ها را ضرب در تعداد این فروشگاه‌ها کنیم رقمی بزرگ از تعداد مردمی به دست می‌آید که معاششان به حیات این صفحه‌ها گره خورده است.
در کنار ادمین پیج‌های اینستاگرامی مشاغل متعدد دیگری هم هستند که در حوزه دیجیتال مارکتینگ با هدف بهبود و ارتقای کسب‌وکارها در فضاهای مختلف از سایت‌ها گرفته تا شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند. از طراحان گرافیک گرفته تا تولیدکنندگان محتوا و کپی‌رایترهایی که به صورت شخصی یا در مجموعه‌های تبلیغاتی به کار در این عرصه مشغول هستند. مریم یکی از آن‌ها است. طراح گرافیک است که با یک گروه پنج نفره کار می‌کند. کسب‌وکارشان با شرکت‌هایی در دبی و عمان قرارداد داشته و واضح است که برای برقراری ارتباط با خارج از مرزهای کشور به اینترنت وابسته بوده‌اند:
ما یک کسب‌وکار آنلاین پنج نفره بودیم که با دبی و عمان کار می‌کردیم و با قطعی اینترنت کارمون دچار اختلال شد و قراردادهایمان را فسخ کردند.
شمیم سرپرست محتوا است؛ کارش را از دست نداده اما مثل بسیاری از همکارانش شغلش به حالت تعلیق درآمده است. او می‌گوید فعالیت مجموعه دیجیتال مارکتینگی که دارند اواخر شهریورماه با ۳۸ هزار کاربر متوقف شده است: «بیشترین فروش ما و تمرکز ما در اینستاگرام بود. با توجه به تداوم شرایط تصمیم گرفتیم کلا اینستاگرام را کنار بگذاریم و کار را در تبلیغات وب ادامه بدهیم.»
مجموعه تبلیغاتی آن‌ها حتی در حال گسترش تیم و استخدام نیروهای جدید بوده که با اختلال در وضعیت اینترنت فعالیت‌هایش را متوقف یا تعطیل کرده و کار نیروهای تولید محتوایش هم متوقف شده است و به قول شمیم «الان خودمون هم مگس می‌پرونیم».
در توضیح علت توقف کارشان، از یک دو راهی می‌گوید: «اگر چیزی نگوییم، کار می‌خوابد. اگر چیزی بگوییم، کاربران می‌گویند به عادی‌سازی شرایط کمک کرده‌اید.» البته مجموعه آن‌ها نهایتا در این دو راهی راه اول را پیش گرفته و از فعالیت روتین و کاری در اینستاگرام و لینکدین دست کشیده‌اند. به گفته او، مجموعه آن‌ها در یک ماه فرایند تولید محتوا و سوشال مدیای خود را متوقف کرده و میزان فروش‌شان نصف شده است.
علاوه بر این، او به‌عنوان سرپرست محتوا مسئول تعیین استراتژی برای پیشبرد کار تیم تولید محتوا است اما شرایط فعلی سردرگمش کرده است: «الان نمی‌دانم چه استراتژی بچینم. احساس می‌کنم هر استراتژی بچینم شکست خورده است.» همین موضوع اعتماد به نفسش در کار را هم کم کرده است.
همین مسائل و مشکلات در کنار دشواری دسترسی به پلتفرم‌های مسدودشده باعث شده نوین‌هاب در تازه‌ترین گزارش خود از کاهش چشمگیر میزان تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی مختلف خبر دهد. براساس این گزارش، تولید محتوا در اینستاگرام ۹۲ درصد، در لینکدین ۷۴ درصد، در توییتر ۶۳ درصد و در تلگرام ۵۴ درصد کاهش داشته باشد.
هرچند شمیم همچنان مشغول به کار است اما از شرایط حاکم بر حوزه کاری خود راضی نیست و می‌گوید: «شرایط کلا ناامیدکننده و ناراحت‌کننده است، یعنی من دارم فکر می‌کنم کلا از این حوزه بیرون بیایم و اصلاً بروم در خانه بنشیم. چون حالم خوب نیست.»
فریلنسرهایی که دستشان به هیچ‌جا بند نیست
در کنار شاغلانی که در شرکت‌ها فعالیت می‌کنند و عضو مجموعه‌ای هستند، افرادی هم به صورت مستقل و آزاد پروژه‌ای با مجموعه‌های مختلف همکاری می‌کنند. حکایت از فریلنسرهایی است که در حوزه‌های مختلفی از تولید محتوا تا کپی‌رایتنیگ و طراحی گرافیک و... پروژه می‌گیرند و برای خودشان کار می‌کنند. حسین یکی از آن‌ها است.
۹ سال است در حوزه تولید محتوای متنی مشغول به کار بوده و در دو سه سال اخیر به کپی‌رایتینگ روی آورده است. حالا هفت ماهی است که به صورت فریلنس این کار را انجام می‌دهد اما یک ماه اخیر وضعیت کارش را به کلی تغییر داده است. شرایط ملتهب جامعه و فیلترینگ شرایط کار را برایش سخت کرده است:
در یک ماه اخیر تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی، به جز با محتوای سیاسی و اجتماعی خیلی مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. طبیعی هم هست. فیلترینگ و سرعت بسیار پایین اینترنت هم مشکل دیگری بود که داشتیم.
او که به صورت شخصی دوره‌های آنلاین کپی‌رایتینگ هم برگزار می‌کند، می‌گوید وضعیت موجود باعث شده در یک ماه کلاس‌هایش را هم تعطیل کند و درآمد این کار را از دست بدهد.
پیدا کردن مشتری‌های جدید برای پروژه‌های کپی‌رایتینگ هم دشوارتر از قبل شده چون به گفته حسین در این یک ماه جو جامعه خیلی تغییر کرده و کانال‌هایی مثل شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام و لینکدین که از آن‌ها مشتری جذب می‌کرده تقریباً از دست رفته است.
او می‌گوید گذران زندگی در این شرایط برای فریلنسرها اوضاع سخت‌تر هم هست و اضافه می‌کند:
با بسته شدن این فضاها و جو روانی حاکم بر جامعه و این شبکه‌ها باعث کاهش درآمد فعالان این حوزه شده است. ما فریلنسرها که نه صنفی داریم، نه بیمه هستیم و نه دستمان به جایی بند است، بیشترین آسیب را دیده‌ایم.
وضعیت همین یک ماه او را به کلی ناامید کرده است: «با عدم ثباتی که در اینترنت کشور هست و با کوچک‌ترین اتفاقی اینترنت را محدود می‌کنند، آینده برای ما تیره و تار شده است.» آن قدر تیره و تار که او را با ۳۴ سال سن و سال‌ها زحمت کشیدن برای کارش به فکر تغییر شغل انداخته است.
شادان مدیریت یک پیج اینستاگرامی را از سال ۹۷ به عهده دارد. تا چند ماه قبل شغل و منبع اصلی درآمدش همین کار بوده است. تا یک ماه پیش ادمین بودن حکم شغل جانبی را برایش داشته اما حالا با فیلتر شدن اینستاگرام، کاهش بازدیدها و کم شدن فعالیت پیج بخش مهمی از درآمدش را از دست داده است.
حس بدی که دارد فقط به خاطر از دست رفتن بخشی از درآمدش نیست؛ می‌گوید: «واقعاً حس بدی است. حس این که هرچقدر می‌خواهی در این ممکلت خودت را بالا بکشی و پیشرفت کنی، درنهایت به‌سادگی زحمات چندین ساله‌ات را نابود کرده و با دست بسته در کویر رهایت می‌کنند.»
ماجرا برای او این طور بوده است که کارفرمایش یک روز گفته کار تعطیل است. به گفته خودش چم و خم این که رفتار ادمین باید چطور باشد که در نهایت منجر به بازدید بیشتر و ریچ بیشتر شود را تجربی یاد گرفته است اما اخیراً به یادگیری بیشتر و جدی‌تر درباره اینستاگرام روی آورده بود: «در واقع می‌تونم بگم آینده را در این کار می‌دیدم و فکر می‌کردم هرچه بیشتر یاد بگیرم به نفع خودم و حرفه‌ای است که در آن کار می‌کنم.»
بی‌کار شدن، توقف فعالیت و تعلیق کار وضعیتی است که گریبان‌گیر افراد فعال در حوزه دیجیتال مارکتینگ شده و همه‌شان را به یأس کشانده است. از سمت شرکت‌ها، مجموعه‌ها و کسب‌وکارهای این حوزه هم اخبار بهتری به گوش نمی‌رسد. آن‌ها هم از زیان‌های مالی، کاهش درآمد، کم شدن تعداد سفارش‌ها، فسخ قراردادهای همکاری و تعدیل نیروی کارشان می‌گویند.
درآمد کم شده و انگیزه‌ها به صفر رسیده است
مدیر آژانس دیجیتال مارکتینگ «اسپیکا» و «نقطه» می‌گوید در یک ماه اخیر ۷۰ درصد پروژه‌هایشان کنسل شده و ۸۰ درصد از درآمدشان کم شده است. او به مشکلات کسب‌وکارها و ضربه خوردن دومینووار آن‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «حتی کسب‌وکارهایی که از دو سال پیش با ما همکاری می‌کردند و رشد بیزینسی ۳۰۰ درصدی داشتند متأسفانه اعلام ورشکستگی کردند و منحل شدند.»
به صفر رسیدن انگیزه و انرژی هم انگار تبدیل به بیماری مسری بین افراد این حوزه شده است. یک بیماری خطرناک که به گفته این فعال حوزه دیجیتال مارکتینگ «بچه‌های فعال در این حوزه را از نظر روحی اذیت کرده و باعث افسرده‌تر شدن آن‌ها شده است.»
به گفته او، وضعیت نامطلوب این یک ماه منجر به توقف همکاری با نیروهای فریلنسر شده است: «متأسفانه تا امروز با ۱۵ نفر از نیروهای فریلنسرمان خداحافظی کرده‌ایم چون پروژه جدیدی برایشان نداریم. در مورد همکاران تمام‌وقت تعدیل نیرو نداشته‌ایم اما اگر این وضعیت ادامه پیدا کند مجبور به تعدیل می‌شویم.»
هرچند عده‌ای تصور می‌کنند با جایگزین شدن پلتفرم‌های داخلی اوضاع بهتر شده، کسب‌وکارها و نیروی انسانی این حوزه به شرایط عادی بازمی‌گردند، اما مدیر آژانس دیجیتال مارکتینگ اسپیکا این پیش‌بینی را رد کرده و می‌گوید:
به جرئت می‌گویم با ادامه پیدا کردن این روند یا جایگزین شدن پلتفرم‌های ایرانی ۹۰ درصد از بچه‌هایی که به‌طور تخصصی کار سوشال مدیا انجام می‌دهند، به این پلتفرم‌ها مهاجرت نمی‌کنند و تعداد بسیاری از نیروهای حرفه‌ای دیگر نمی‌توانند از تخصصشان استفاده کنند؛ بنابراین درآمدی کسب نمی‌کنند و از این حوزه خارج می‌شوند.
او عدم اعتماد و همسویی مردم با خواست حاکمیت درباره حضور در پلتفرم‌های داخلی را علت اصلی عدم مهاجرت کاربران به این پلتفرم‌ها دانسته و معتقد است متخصصان حوزه سوشال مدیا هم در این پلتفرم‌ها کار نخواهند کرد.
بیم و هراس همراه هر لحظه کسب‌وکارها است
تغییرات در حوزه فضای مجازی که حاکمیت و دولت قصد ایجادشان را دارد، از اجرا کردن کامل طرح صیانت گرفته تا کوچ دادن کسب‌وکارها و کاربران به بسترهای داخلی، همگی از مهم‌ترین ترس‌ها و نگرانی‌های فعالان این عرصه است. رضا شاکری، مدیر آژانس دیجیتال مارکتینگ «هدف»، یکی از نگرانی‌هایش را از کار افتادن موتور جست‌وجوی گوگل، در صورت اجرای کامل طرح شبکه ملی اطلاعات، می‌داند و می‌گوید: «اگر این شرایط ادامه پیدا کند قطعاً نمی‌توانیم به فعالیتمان ادامه دهیم. البته کار ما به اینستاگرام وابسته نیست اما اگر برای گوگل محدودیتی ایجاد شود ما از بین خواهیم رفت.»
با توجه به این که عمده سرویس ارائه‌شده در این مجموعه روی گوگل‌ادز و حوزه تولید محتواست، فیلترینگ اخیر گوگل‌ادز به آن‌ها آسیب جدی وارد کرده است:
با قطعی اینترنت و فیلترینگی که اتفاق افتاد سرچ کاربران کم شد. با کم شدن میزان سرچ تعداد کلیک کمپین‌های گوگل‌ادزی که داشتیم نصف شد و طبیعتا درآمد ما هم کمتر شد. در مجموع، فیلتر شدن این سرویس‌ها باعث شد درآمد ما در واحد گوگل‌ادز به مدت هشت روز صفر شود.
واحد تولید محتوای این مجموعه هم دچار آسیب شده است. مدیر این مجموعه می‌گوید «چون در این یک ماه مشتری و سفارش جدیدی نداشتیم مجبور شدیم با تعدادی از همکاران در واحد تولید محتوا خداحافظی کنیم.» در این مدت فقط پروژه‌های قبلی این مجموعه که تا حدود ۷۰-۸۰ درصد پابرجا بودند، پیش رفته‌اند اما چون امکان بازاریابی نداشته‌اند، فعالیت بخش فروش مجموعه‌شان کاملاً متوقف شده است. فسخ تعدادی از قراردادهایی که از پیش داشته‌اند دیگر آسیب واردشده به این مجموعه بوده است.
موج نابودی کسب‌وکارها اوج می‌گیرد
وضعیت بحران کاری فعالان حوزه دیجیتال مارکتینگ هنوز به اوج نرسیده است. گفت‌وگوهای زومیت با صاحبان و گردانندگان این مجموعه‌ها نشان می‌دهد در یک ماه ابتدایی فیلترینگ اینستاگرام و قطع و مختل شدن اینترنت، کسب‌وکارها به هر ضرب و زوری که شده خود را سر پا نگه داشته و دربرابر تعدیل نیرو و سایر بحران‌ها مقاومت کرده‌اند.
شراگیم مرادی، مدیر مجموعه تبلیغاتی «شمس» می‌گوید: «ما تا یک ماه می‌توانستیم شرکت‌هایی را که با آن‌ها همکاری می‌کردیم قانع کنیم که وضعیت بحرانی است اما با ادامه پیدا کردن این وضعیت مجبور به خداحافظی با بعضی از همکارانمان هستیم.»
مدیر مجموعه تبلیغاتی شمس بسترهایی مثل اینستاگرام را فضایی عادلانه برای کسب‌وکارهای کوچک می‌داند که با هزینه‌ای بسیار کمتر از تبلیغ در صداوسیما و بیلبوردهای شهری به مشاغل خرد اجازه و فرصت رشد می‌دهد. فرصتی که البته با فیلتر شدن اینستاگرام به‌سادگی از آن‌ها دریغ میشود.
مرادی محروم شدن کسب‌وکارها از اینستاگرام را محدود به بازه زمانی فعلی هم نمی‌داند و در این خصوص چنین توضیح می‌دهد:
حتی اگر اینستاگرام باز شود هم بسیاری از کسب‌وکارها نمی‌توانند کارشان را به‌راحتی ادامه دهند چون در این مدت آسیب دیده‌اند و باید مدتی سرمایه کسب کنند و از چند ماه بعد کارشان را ادامه دهند. بنابراین ضربه فیلترینگ فقط برای همین یک ماه نیست چون بعد از این یک ماه کسب‌وکارها تا یک مدت باید بدهی‌ها و ضررها را جبران کنند.
او همین وقفه یک ماهه را هم یک ضربه سنگین به پیکره استارتاپ‌ها می‌داند و می‌گوید: «مشاغل استارتاپی یک بازه زمانی ۶ ماهه تا یک‌ساله لازم دارند تا شکل بگیرد و خودش را نشان دهد. حتی دو ماه از این زمان هم که خراب شود، عدد مهمی است.» بنابراین، نظر برخی مسئولان در این خصوص که اگر مجموعه‌ای با یک ماه وقفه در فعالیتش نابود شود از اساس دچار اشکال بوده است، درباره کسب‌وکارهای استارتاپی درست نیست.
تلاش‌هایی که صرف هیچ می‌شوند
در این میان کسب‌وکارهای حوزه دیجیتال مارکتینگ نوپایی هم وجود دارند که با ادامه پیدا کردن این شرایط به وضعیت بحرانی نزدیک و نزدیکتر می‌شوند. یانا فومنی، مدیر مجموعه مارکتینگ و دیجیتال مارکتینگ «کُرچ» است که چند روز دیگر باید تولد یک‌سالگی مجموعه‌اش را جشن بگیرد. این تیم ۱۲ نفره با فیلتر شدن اینستاگرام و وضعیت کلی جامعه فعالیت دپارتمان دیجیتال مارکتینگ خود را به‌طور کامل متوقف کرده و حداقل ۸۰ درصد کاهش درآمد داشته است. این مجموعه پیش از این بازه زمانی کمپین‌هایی طراحی کرده، زمان و پول صرف کرده اما در نهایت با اختلال در اینترنت تمام این تلاش‌ها از بین رفته است.
هرچند به گفته فومنی اصلاً بعید نیست با ادامه پیدا کردن این شرایط مجبور به خداحافظی با نیورهایش شود اما می‌گوید در این یک ماه با راهکارهایی که از پیش در نظر گرفته، موفق شده نیروهایش را حفظ کند و ادامه می‌دهد:
در این یک ماه تعدیل نیرو نداشته‌ایم چون تیم را طوری آموزش داده‌ایم که بتوانند در حوزه‌های مختلف فعالیت کنند. برای مثال، در تیم تولید محتوای ما الان دیگر کاری انجام نمی‌شود و نویسندگان محتوای ما کارهای دیگری انجام می‌دهند.
مدیر مجموعه کُرچ به مشکلات دیگری که برای پیشبرد پروژه‌ها دارند نیز اشاره کرده و می‌گوید: «ما به خاطر این که امکان دورکاری داشته باشیم فرایندهای داخلی برای مانیتورینگ و مدیریت پروژه‌ها داشتیم که با این وضعیت اینترنت دچار مشکل شده‌اند. انجام کارهای وابسته به اینترنت که قبلا دو ساعته انجام می‌شد الان سه روز زمان می‌برد.»
ذکر نام تمام افراد و وضعیت مجموعه‌هایی که در حوزه‌های وابسته به اینترنت فعال بوده‌اند و در این مدت کشتی‌شان دربرابر طوفان اختلال و مسدودیت به گل نشسته یا به زحمت دوام آورده‌اند در ده‌ها گزارش هم نمی‌گنجد. در شرایط فعلی همه آن‌ها سایه شوم تعدیل و بی‌کاری را دائما بر پیکر خود احساس می‌کند و از تمام توانشان برای تاب آوردن استفاده می‌کنند اما هر روز به این سؤال فکر می‌کنند که تا کجا می‌توانند دوام بیاورند و کدام روز قرار است دست‌هایشان را به نشان تسلیم بالا بگیرند و به خیل آرزوهایی نگاه کنند که طوفان محدودیت‌ها نابودشان کرده است.
