بسته شدن اینستاگرام ترس بیکاری را به جان کسبوکارهای خرد انداخت
هراس آینده برای آنان توانی برای ادامه باقی نگذاشت برای همین موبایل‌ها را زمین گذاشتند و به آینده فکر کردند. محتوا بارگذاری نمی‌شد یا کسی نبود آن‌ها را ببیند، بپسندد و برای خریدنش ارتباطی برقرار کند. آن‌ها خسته از اختلال‌های اینترنت، می‌گویند هر بار در این سال‌ها مشکلی در دسترسی به اینترنت پیش آمده کسبوکارهای کوچک از بین رفته‌اند. بسیاری از این کسب‌وکارها که در فضای مجازی تولیداتشان را عرضه می‌کنند متعلق به گروه‌های حاشیه‌ای، زنان، مهاجران، روستاییان و کسانی‌اند که دسترسی به بازار دیگری جز فضای مجازی ندارند. صاحبان کسب‌وکارها در صفحات اینستاگرامی می‌گویند در یک ماه گذشته اختلالات اینترنت باعث شده نیمی از بازدیدهایشان را از دست بدهند.
فائزه درخشانی مؤسس یک گروه کارآفرینی اجتماعی غیرانتفاعی با رویکرد تجارت عادلانه است و از سال 93 تلاش کرده به قدرتمند شدن تولیدکنندگان محصولات دست‌ساز کمک کند. یکی از فعالیت‌های گروه دستادست، معرفی این تولیدکنندگان در فضای مجازی است، این تولیدکنندگان معمولاً از گروه‌های به حاشیه رانده‌شده هستند. او می‌گوید بازدیدهای مخاطبان اینستاگرام در روزهای گذشته ۶۰-۷۰ درصد کمتر شده: «کوچک‌ترین روزنه‌های ارتباطی دارد گرفته می‌شود. اینستاگرام مختل شده و دسترسی به پیغام‌ها به سختی انجام می‌شود. بیشتر همکاران ما از شهرهای کوچک و روستاها هستند. در شهرهای بزرگ ممکن است بتوانی اینترنت پرسرعت‌تری بگیری ولی برای آن‌ها امکان‌پذیر نیست. وارد شدن به اینستاگرام برای خود ما هم سخت شده است. پست‌ها کمتر دیده می‌شوند و پیغام دادن سخت‌تر شده. این اتفاق در ترکیب با وضعیت اقتصادی باعث شده خریدار کم شود. اختلال اینترنت و کاهش سرعت وقتی از یک حدی بیشتر و طولانی‌تر شود، این گروه‌ها را از دایره خارج می‌کند. مشتری هم حوصله‌اش سر می‌رود، چقدر معطل شود تا بتواند ارتباط بگیرد؟»
مدام ناامیدمان می‌کنند
در این چند سال اختلالات اینترنت، سرعت پایین، قطعی سراسری، فیلتر شدن اپلیکیشن‌‌ها هر کدام به شکلی به امیدهای کوچک عده‌ای ضربه زدند. وقتی تلگرام فیلتر شد عده‌ی زیادی به اینستاگرام کوچ کردند تا به شیوه‌ی جدیدی کار را دنبال کنند. علی بیک‌زاده از سال ۹۵ فضای مجازی را برای فروش زیورآلات دست‌سازش انتخاب کرده است. آن زمان هنوز تلگرام فیلتر نشده بود: «مشتری‌هایم در تلگرام زیاد بودند، وقتی فیلتر کردند خیلی به مشکل خوردیم. گاهی که می‌توانستیم با وی‌پی‌ان وارد تلگرام شویم می‌دیدیم چقدر پیام داریم چون مشتری‌های خارجی هنوز به تلگرام عادت داشتند.» او مجبور شد به اینستاگرام کوچ کند. او بعد از ۶ سال کار حالا نگران بسته شدن اینستاگرام است: «اگر اینستاگرام را قطع کنند چه کار کنیم؟ باید بتوانیم جایی را اجاره کنیم تا مشتری‌هایمان را از دست ندهیم. هر بار لایک‌هایمان کمتر از قبل می‌شود. بعضی روزها عکس می‌گذاریم ۵۰ تا لایک داریم درحالی‌که ۸۰ هزار نفر ما را دنبال می‌کنند. مشتری جدید که می‌آید و این وضعیت را می‌بیند فکر می‌کند پیج را خریده‌ایم یا فالوورهایمان فیک است. خیلی وقت‌ها زنگ می‌زنند و می‌گویند به شما دایرکت داده‌ایم درحالی‌که پیامی برای ما نیامده و این به‌خاطر مشکل اینترنت است.» بازدیدها و لایک‌های صفحه‌اش در یک ماه گذشته به یک‌چهارم کاهش پیدا کرده: «مدام ناامیدمان می‌کنند.»
فیلتر شدن تلگرام آسیب زیادی به کسبوکارهای کوچک زد و بعضی‌ها هم نتوانستند با شرایط سازگار شوند و کارشان تعطیل شد. مثل زنی که درخشانی از مسئولان «دستادست» به یاد می‌آورد: «شوهرش گفته بود نمی‌توانی در اینستاگرام اکانت بسازی و کارش تعطیل شد. کلاً در اینستاگرام صفحه‌ای را بالا آوردن و عضو گرفتن سخت‌تر از تلگرام بود و آدم‌هایی که مهارت‌های کمتر داشتند امکانشان برای دیده شدن کمتر شد.» در این سال‌ها هر بار سرعت اینترنت کم شد، گروه‌های روستایی نتوانستند عکس و فیلم بفرستند یا با مشتری ارتباط بگیرند. زمانی که اینترنت به‌طور کلی قطع شد بعضی کسبوکارهای کوچک زنان کلاً از بین رفت چون بیشترشان یا توانایی مالی تهیه‌ی یک مکان برای عرضه‌ی کارهایشان را ندارند یا عرف و سنت آن‌ها را محدود می‌کند: «اینترنت به آن‌ها مجال کار می‌دهد و به کمک آن ابزارهای مختلفی برای توسعه‌ی کارشان پیدا می‌کنند. وقتی این فرصت از بین برود دست و بال مجموعه‌های اجتماعی مثل ما که به این افراد کمک می‌کنند و از جایی هم بودجه نمی‌گیرند هم بسته می‌شود. نمی‌توانیم با همکارهایمان در ۲۰ استان جلسه بگذاریم و آموزش بدهیم.»
ماهان شیخ‌الاسلامی که یک سال و نیم است صفحه‌ای برای فروش محصولات غذایی دارد می‌گوید بازدید محتوای صفحه در این یک ماه نصف شده است. یک سال اول کارشان خوب پیش رفته بود و فکر می‌کرد می‌تواند در سال دوم کارش را توسعه بدهد: «ولی به قدری شرایط بد شد که الان فقط به فکر دوام و زنده ماندنیم. هر بحرانی که ایجاد می‌شود اولین چیزی را که به لرزه درمی‌آورد کسبوکارهای کوچک و غیررسمی است.» اختلالات امسال باعث شد بعد از ساعت‌ها تلاش برای تولید محتوا تصمیم بگیرد در نهایت آن را منتشر نکند: «گفتیم هیچ کاری نکنیم چون دیده نمی‌شود. اختلال اینترنت با وضعیت بد اقتصادی هم همراه بود و باعث شد ماه‌های سختی را بگذرانیم. هر بار پروسه‌ی سفارش‌گیری سخت‌تر می‌شد. مشتری پیام می‌داد ما نمی‌دیدیم یا طول می‌کشید و در نهایت سفارش ثبت نمی‌شد و مشتری‌هایمان ریزش داشت. حتی اردیبهشت یا خرداد بود که فروش آنلاینمان صفر شد.» مشتری‌ها وقتی پس از مدتی جواب نمی‌گیرند نظرشان عوض می‌شود و سفارش را ثبت نمی‌کنند.
وضعیت اینترنت آدم را خسته می‌کند
دو ساعت طول کشیده تا دیروز مریم خرسند بتواند یک فیلم یک دقیقه‌ای از کارهایش تولید کند. سه سال است در اینستاگرام تولیدات سرامیکی اش را می‌فروشد. اما دو ساعت بعد از بارگذاری فیلم، فقط ۳۰ نفر آن پست را دیدند و ۳ نفر کامنت گذاشتند: «تمام آن زمانی که گذاشته بودم هدر رفت و به ناچار پست را حذف کردم که در زمان مناسب‌تری بگذارم. استوری می‌گذارم برای کارهایم و بعد از مدتی می‌بینم هنوز بارگذاری نشده. این شرایط آدم را خسته می‌کند. از نظر هزینه‌ی اینترت هم به صرفه نیست.» در یک ماه گذشته اختلالات باعث شده بازدیدهای صفحه‌ی مریم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش پیدا کند. سعی می‌کند تعاملات با مخاطبان را ازطریق واتساپ انجام بدهد.
اینستاگرام برای گروه «روستاتیش» ویترین است، جایی برای اینکه کارهایشان را نشان دهند و مشتری‌های جدیدی پیدا کنند. روستاتیش پلتفرم توسعه و فروش محصولات روستایی برای توانمندسازی این جوامع است. بازدید صفحه‌شان در این دو سه روز به نسبت چند هفته‌ی گذشته به قدری پایین آمده که چند هفته است برای تولید محتوای جدید دست نگه دارند. مینا کامران بنیان‌گذار روستاتیش می‌گوید: «فعلاً مارکتینگ را خوابانده‌ایم چون اصلاً دیده نمی‌شود، هزینه می‌کنیم اما بازخوردی ندارد. اما نمی‌دانیم تا چه زمانی باید دست نگه داریم. فکر می‌کنی اوضاع شاید بهتر شود ولی انگار دارد بدتر و بدتر می‌شود، انگار آن روزنه را بیشتر و بیشتر می‌بندند ولی آرام آرام.»
مشکلات اینترنت اول از همه گروه‌های کوچک‌تر، حاشیه‌ای و کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که در روستاها ازطریق اینستاگرام تولیداتشان را می‌فروشند. مشاغلی که زنان بدون پشتوانه، به صورت فردی یا در گروه‌های کوچک راه انداخته‌اند. کامران می‌گوید کسبوکارهای اینترنتی بزرگ دچار مشکل نمی‌شوند، آن‌ها می‌توانند در تلویزیون یا بیلبوردهای شهر تبلیغات کنند و کارشان را پیش ببرند: «در آبان ۹۸ که اینترنت قطع بود گروه‌های روستایی خیلی دچار مشکل شدند، زمانی که تلگرام فیلتر شد هم همینطور. اگر اینترنت را کامل ببندند یا ملی شود هم این گروه‌های کوچک‌اند که کلاً حذف می‌شوند و فقط سایت‌های بزرگ و دانه‌درشتی می‌مانند که یا سرمایه‌ی بالایی دارند یا پشتشان به جایی گرم است.» بازدید اینستاگرام روستاتیش در روزهای گذشته حدود ۳۰ درصد پایین آمده است.
گروه‌های کوچک توانایی اجاره‌ی فروشگاه یا حتی غرفه را ندارند. آن‌ها براساس سفارش محصول تولید می‌کنند و ازطریق اینترنت می‌توانند به بازارهای بزرگ‌تر دسترسی داشته باشند. به گفته‌ی درخشانی: «عده‌ی زیادی از کسانی که با دستادست کار می‌کنند در روستاها و شهرهای کوچک هستند و آنجا حتی اگر فروشگاهی هم راه بیندازند مشتری ندارند. مشتری‌هایشان را در شهرهای بزرگ پیدا می‌کنند و اگر اینترنت نباشد بازارشان را از دست می‌دهند.»
در این چند سال گروه‌های کوچک زیادی به دلیل اختلالات اینترنت و همچنین مسائل اقتصادی تعطیل شده‌اند. اگر وضعیت اینترنت به همین شکل ادامه پیدا کند، دسترسی به اینستاگرام همچنان سخت باشد یا سرنوشتی شبیه تلگرام پیدا کند، امیدها و روزنه‌های کوچک باقی مانده هم از دست می‌رود: «این بار دیگر جای دیگری هم نیست که کسبوکارهای کوچک به آن کوچ کنند.»
