انحصار مخابرات در حوزه فیبر نوری و VDSL پایان یافته است؟

از سال ۱۳۸۵، روند خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران با مصوبه‌ی هیئت‌وزیران آغاز و در سال ۱۳۸۷، عملا نهایی شد؛ اما در سال‌های قبل از نهایی‌شدن خصوصی‌سازی، شرکت مخابرات ایران به‌عنوان سازمان دولتی وظیفه‌ی توسعه‌ی زیرساخت مبتنی‌بر فیبر نوری را برعهده داشت. پس از خصوصی‌سازی و ارائه‌ی اینترنت پرسرعت ADSL در ایران و ورود شرکت‌های خصوصی به این بازار، مشخص شد شرکت مخابرات ایران که به شرکتی خصوصی تبدیل شده بود، انحصار زیرساخت مهمی را دراختیار دارد: فیبر نوری.

در سال‌های پس از خصوصی‌سازی، انحصار مخابرات در بستر فیبر نوری و VDSL محل مناقشه بود؛ به‌همین‌دلیل، از سال ۱۳۹۴ رگولاتوری مجوز FCP را برای شرکت‌هایی صادر کرد که در پی ورود به این حوزه و ارائه‌ی سرویس اینترنت مبتنی‌بر فناوری‌های جدید بودند. به‌گزارش رگولاتوری، پروانه‌ی FCP از سال ۱۳۹۴ به شرکت‌های دارنده‌ی این پروانه اجازه می‌داد برای مقابله با انحصار شرکت مخابرات درزمینه‌ی زیرساخت‏‌های شبکه، براساس تکنولوژی فیبر نوری شبکه ایجاد کنند. باوجوداین، اخذ مجوز FCP نیز نتوانست کلیدی برای حل این مشکل باشد؛ هرچند شرکت‌ها در ازای دریافت این مجوز سرمایه‌گذاری هنگفتی کرده بودند. شرکت مخابرات همچنان بر انحصار خود اصرار می‌ورزید و اجازه‌ی شبکه‌سازی به دیگر شرکت‌های حوزه‌ی ارتباطی نمی‌داد. البته تعداد شرکت‌های دارای مجوز درکنار پراکندگی سرمایه‌های بخش خصوصی را نیز باید مانعی برای فعالیت شرکت‌های خصوصی خواند. 

حال شاتل با عقد قراردادی با شرکت مخابرات در ۲۸ فروردین، توانست اینترنت پرسرعت خود را راه‌اندازی کند. ۲۶ خرداد، حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در توییتی، از پایان انحصار شرکت مخابرات ایران در ارائه‌ی خدمات اینترنت خانگی فیبر نوری و VDSL خبر داد. این امر با عقد قرارداد شرکت مخابرات و آسیاتک براساس مصوبه‌ی شماره‌ی ۲۶۰ کمیسیون تنظیم مقررات تحقق یافت.

انحصار مخابرات؛ دلیل افت کیفیت و سرعت اینترنت

موضوعی که در سخنان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در صحن علنی مجلس مطرح‌ شد، کاهش‌ کیفیت و سرعت اینترنت در زمان شیوع ویروس کرونا و خانه‌نشینی مردم بود. به‌گفته‌ی سیدمحمدجواد آذری‌جهرمی، دلیل افت کیفیت اینترنت روند نادرست خصوصی‌سازی مخابرات و تداوم انحصار آن بوده که موجب ارتقا و توسعه ‌نیافتن خدمات حوزه‌ی اینترنت ثابت شده‌ است.

وزیر ارتباطات گفت بحث واگذاری کانال‌های زیرزمینی و سیم مسی همچنان باید اصلاح شود تا راه برای فعالیت بخش خصوصی باز شود. همچنین در مبحث توسعه‌ی شبکه‌ی ارتباطی درون‌استانی، یا باید مجوز داده شود که دولت ورود کند یا راه برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بازشود.

به‌گفته‌ی وزیر ارتباطات، تکیه‌ی صرف بر شرکت مخابرات ایران اشتباه است و باید این بار مسئولیت را تقسیم کنیم. او از شرکت مخابرات می‌خواهد برای ارائه‌ی خدمت بهتر به مردم وارد گود رقابت شود. آذری‌جهرمی پایان واقعی انحصار مخابرات را با دخالت مجلس شورای اسلامی عملی دانست و گفت تلاش‌ها در این زمینه در دولت قبلی موفق نبوده‌اند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است:

با حل این مشکل، دیگر بخش خصوصی هم به پول دولت نیاز ندارد و نمی‌توان بر سر راه آن‌ها مانع ایجاد کرد و گفت پیش بروید. یکی از موانع مخابرات این است که انحصار ذاتی دارد و اجازه نمی‌دهد شبکه پیش برود. کانال زیرزمینی را واگذار کرده‌ایم؛ در‌صورتی‌که این کانال جزو انفال عمومی محسوب می‌شود. ذیل خیابان مربوط به کسی نیست که دولت واگذار می‌کند؛ اما در خصوصی‌سازی واگذار شده است؛ بنابراین، ابتدا باید این را برگردانند تا مسئله حل شود.

به‌گفته‌ی حمید فتاحی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، شرکت‌های بخش‌ خصوصی و شرکت زیرساخت آمادگی دارند موانع توسعه‌ی شبکه‌ی ملی اطلاعات و افزایش کیفیت دسترسی به اینترنت،‌ یعنی انحصار در ارتباطات درون‌شهری مخابرات را به‌سرعت حل کنند. درادامه‌ی مقاله، نگاهی بر تغییرات اعمال‌شده بر روند شکسته‌شدن انحصار مخابرات در حوزه‌ی اینترنت خانگی با استفاده از فیبر نوری و VDSL و روند اعطای VDSL در کشور خواهیم انداخت.

آیا شرکت‌های خصوصی می‌توانند به بازار شبکه‌سازی وارد شوند؟

فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات، در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید شبکه‌سازی سرمایه‌گذاری بسیار کلانی نیاز دارد و تاکنون، تنها شرکت‌های شاتل و آسیاتک و های‌وب موفق‌ شده‌اند امکانات ایجاد شبکه و سرمایه‌گذاری در این زمینه را فراهم کنند. به‌گفته‌ی وی، به‌دلیل گران‌بودن شبکه‌سازی، به‌طورکلی شرکت دیگری نیز نمی‌تواند وارد این بازار شود. سؤالی که برخی درباره‌ی راه‌اندازی اینترنت پرسرعت در ایران مطرح می‌کنند، این است: با وجود قدیمی‌بودن تجهیزات مخابرات که شرکت را عملا از ارائه‌ی اینترنت سریع‌تر از دو مگابیت‌برثانیه منع می‌کند، چرا شبکه‌ی مخابرات بر توسعه‌ی زیرساخت فیبر نوری یا FTTH تمرکز نمی‌کند؟

رئیس رگولاتوری اعتقاد دارد واگذاری همین ۵ میلیون پورت VDSL که در برنامه‌ی امسال مخابرات است، اقدامات زیاد و پیچیده‌ای می‌طلبد و جدا از آن، مخابرات باید شبکه را بازسازی کند؛ به‌همین‌دلیل، به بیش از ۴۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد. درزمینه‌ی تأمین تجهیزات بازسازی شبکه نیز شرکت‌های شاتل و آسیاتک و های‌وب مجوز همکاری دریافت کردند تا ظرفیت لازم به‌وجود آید و درنهایت، به‌صورت بیت‌استریم دراختیار دیگر بازیگران حوزه‌ی مرتبط قرار بگیرد.

عاملی که درنهایت شرکت مخابرات را به برخی همکاری‌ها با دیگر شرکت‌های اینترنتی مجبور کرده، کمبود منابع مالی است و در همین زمینه، این شرکت نمی‌تواند تعداد ۳۶۰ هزار پورت VDSL خود را به تمام مشترکانش بدهد که آماده‌ی ارائه در سطح کشور دارد. مخابرات اکنون به این نتیجه رسیده که برای سوددهی بیشتر و به‌کارگیری ظرفیت‌های خود، باید با دیگر شرکت‌های حوزه‌ی خدمات اینترنت همکاری کند.

به‌گفته‌ی مدیرعامل شرکت مخابرات ایران، تا پایان امسال ۱۱ کلان‌شهر کشور زیر پوشش اینترنت VDSL قرار می‌گیرد. مجید صدری به خبرگزاری فارس می‌گوید VDSL به‌طور میانگین سرعت ۴۰ مگابیت‌برثانیه‌ای برای کاربران به‌ارمغان می‌آورد.

مصوبه‌ی بیت‌استریم چرا تصویب شد؟

به‌گزارش سایت تنظیم مقررات و ارتباطات، مصوبه‌ی ۲۶۰ یا مصوبه‌ی بیت‌استریم، به‌منظور رقابتی‌شدن بیشتر بازار، تسهیل در ارائه‌ی خدمات در حوزه‌ی ارتباطات ثابت سیمی/کابلی، ایجاد فرصت برای استفاده‌ی حداکثری از منابع و امکانات موجود دراختیار دارندگان پروانه‌ی شبکه ازطریق اشتراک در بخش دسترسی، جلوگیری از هدررفتن منافع و امکان توزیع و گسترش شبکه با سرعت بیشتر در تمام نقاط کشور تصویب شده است.

به‌گفته‌ی رئیس رگولاتوری، با اجرای این مصوبه، زیرساخت‌های فیبر نوری در بخش دسترسی شرکت مخابرات ایران با شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات اینترنت ثابت (FCP و Servco) به‌اشتراک گذاشته می‌شود و با رفع انحصار مخابرات در این بخش، کیفیت خدمات افزایش می‌یابد و امکان انتخاب برای مشترکان فراهم می‌شود. بااین‌حال، مصوبه‌ی ۲۶۰ از زمان تصویب در سال ۱۳۹۶ تاکنون، به‌تازگی ‌اجرا شده است. فلاح جوشقانی دلیل این تأخیر در اجرا را نیز مقاومت سخت مخابرات می‌داند.

رئیس سازمان تنظیم مقررات به پیوست می‌گوید با فشارهای رگولاتوری و وزیر ارتباطات، این مصوبه بالاخره در حال اجراشدن بین مخابرات و شاتل و آسیاتک است. محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل آسیاتک، دراین‌باره به خبرنگار زومیت توضیح می‌دهد قرارداد بیت‌استریم نوع ۲ با شرکت مخابرات براساس مصوبه‌ی ۲۶۰ رگولاتوری، به‌نحوی منعقد شده که آسیاتک در سراسر کشور و هرجا که شرکت مخابرات امکانات راه‌اندازی اینترنت پرسرعت را دارد، آسیاتک نیز بتواند سرویس‌دهی کند. به‌موجب این قرارداد، آسیاتک به‌عنوان شرکت FCP اگر قبلا امکانات ارائه‌ی سرویس در این محل‌ها را نداشته، اکنون بتواند با مدل مشارکتی درج‌شده در قرارداد، از امکانات شرکت مخابرات استفاده و برای مشترکان خود و درخواست‌کنندگان سرویس، سرویس VDSL ایجاد کند.

یوسفی‌زاده می‌گوید مدل این قرارداد با افزایش بهره‌وری امکانات منسوبه‌ی شرکت‌ها و به‌اشتراک‌گذاشتن آن‌ها بین یکدیگر، قابلیت توسعه و سرویس‌دهی بیشتر را برای همه مهیا می‌کند. بااین‌حال، قرارداد امضاشده بین شرکت مخابرات و آسیاتک برای FTTH (اینترنت بر بستر فیبر نوری) نیست.

مدیرعامل آسیاتک در پاسخ به این پرسش زومیت که «آیا شرکت خود می‌تواند این زیرساخت را توسعه دهد یا تنها با استفاده ‌از زیرساخت فیبر نوری مخابرات اقدام می‌کند؟»، می‌گوید شرکت آسیاتک هم براساس مصوبه‌ی ۲۶۰ می‌تواند شبکه‌سازی کند. این قرارداد مجزا از نوع ۲ و با عنوان قرارداد بیم‌استریم نوع یک نامیده می‌شود.

یوسفی‌زاده می‌گوید تأیید این امر برای آغاز فعالیت آسیاتک نیز از سازمان تنظیم مقررات برای شهرهای بوشهر، سنندج، کرمانشاه، اصفهان و کرج گرفته شده و مراحل راه‌اندازی آن باید طی شود. همچنین، استفاده‌ی آسیاتک از امکانات مخابرات برای سرتاسر کشور است؛ اما برای شهرهای مذکور قرارداد مجزایی وجود دارد.

یوسفی‌زاده خبر می‌دهد خدمات بیت‌استریم آسیاتک از ماه آینده راه‌اندازی می‌شود. مشترکان می‌توانند مودم را از شرکت تهیه کنند؛ اما خرید از خود شرکت اجباری نیست. همچنین، درباره‌ی ارائه‌ی قسطی مودم هنوز تصمیم‌ نهایی گرفته نشده است.

هزینه‌ی VDSL چقدر خواهد بود؟

اول تیر، رئیس رگولاتوری در نشستی با اصحاب رسانه یادآور شد نرخ تعرفه‌ی خدمات VDSL بیشتر از نرخ تعریف‌شده‌ی مصوبه‌ی ۲۶۶ سازمان نخواهد بود. درحقیقت، جوشقانی پیش‌بینی می‌کند شرکت‌های FCP به‌منظور جذب مخاطب هزینه‌ها را از تعرفه‌ی مصوب دولت نیز کمتر حساب کنند تا سرویس VDSL بین مشترکان اینترنت ثابت جا بیفتد. بااین‌حال، تعرفه‌ی اینترنت VDSL بیش از دوبرابر هزینه‌ی ADSL خواهد بود.

در جدول زیر، تعرفه‌ی ارائه‌ی خدمات دسترسی به اینترنت پرسرعت ثابت را مشاهده می‌کنید که دولت در سال ۱۳۹۶ تصویب کرد:

رئیس مجلس شورای اسلامی در افتتاحیه‌ی مرکز داده‌ی همراه اول، پس از سخنان وزیر ارتباطات درباره‌ی لزوم همکاری بیشتر مجلس برای توسعه‌ی زیرساخت‌های ارتباطی در کشور، گفت اکنون دو هزار کیلومتر فیبر نوری کشیده شده؛ اما درزمینه‌ی شبکه‌ی ثابت فیبر نوری بسیار ضعیف عمل می‌کنیم و شبکه‌ی ارتباطی‌مان متکی به حوزه‌ی موبایل است.

محمدباقر قالیباف اضافه ‌کرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات وظیفه ‌دارد بخش خصوصی را در حوزه‌ی اینترنت بر بستر فیبر نوری وارد خدمات‌دهی کند تا از انحصار مخابرات دربیاید و دراین‌زمینه اپراتورها هم داوطلب هستند. به‌گفته‌ی وی‌، اگر دراین‌میان به کمک مجلس شورای اسلامی نیاز باشد، مجلس آماده است شرایط این بخش را سامان دهد.