تعارض وزارت ارتباطات با حاکمیت بر سر ایجاد پلتفرم‌های بومی

نشست هفتگی هم‌افزایی فعالان فضای مجازی با محوریت دوگانه «پلتفرم- محتوا» امروز توسط جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک (فمپ) و با حضور معاون وزیر ارتباطات، یک عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و کارشناسان حوزه‌ی فضای مجازی برگزار شد.

در نشست بررسی محوریت دوگانه پلتفرم - محتوا در فضای مجازی، نظر متفاوت وزارت ارتباطات و حاکمیت بر ضرورت داشتن پلتفرم و سکوسازی برای اعمال حکمرانی فضای مجازی به مباحثه گذاشته شد.

نظر وزارت ارتباطات

امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات می‌گوید دو رویکرد درمورد ساخت پلتفرم‌ در کشور وجود دارد که هر یک، نقاط ضعف‌ و قوتی دارند. به‌بیان ناظمی، در زمانی‌که نگرانی از تأثیر یک موضوع (مانند پلتفرم یا شبکه‌های اجتماعی) در کشور ایجاد می‌شود، تمایل به‌سمت پلتفرم‌سازی (یا سکوسازی) می‌رود تا بدین‌صورت برتری گفتمانی را از آن خود کنیم. به‌گفته‌ی ناظمی، «به همین دلیل است که طرفداران گفتمان پلتفرمی ترجیح می‌دهند که پلتفرم بزرگ ایرانی داشته باشند.» بااین‌حال داشتن پلتفرم بزرگ داخلی نیاز به تحقق دو فاکتور «مطلوبیت» و «امکان‌پذیر بودن» است.

ناظمی دیدگاه پلتفرم‌سازی را دارای چهار نقطه‌ی ضعف می‌داند که براساس آن، تولید محتوا بر ایجاد سکو برتری دارد؛ بااین‌حال ایران در حوزه‌ی صنایع خلاق در منطقه دارای مزیت است و می‌تواند عملکرد موفق‌تری داشته باشد.

معاون وزیر ارتباطات اعتقاد دارد که با تمرکز بر تولید پلتفرم، غلبه‌ی گفتمانی از دست خواهد رفت و به‌نوعی ایران این میدان را خالی می‌کند. ناظمی داشتن دیدگاه پلتفرم‌سازی را در حالتی مطلوب توصیف می‌کند که امکان مسدودسازی پلتفرم‌های رقیب وجود نداشته باشد؛ چرا که این موضوع باعث بدگمانی عمومی می‌شود. ناظمی می‌گوید: «ملاحظات فرهنگی در تمام کشورها دغدغه‌ی جدی است. از نظر من، تولید محتوا امتیاز بالاتری نسبت به ایجاد پلتفرم دارد و ما در کشور، وزن مساوی در منابع‌مان برای این دو طیف ایجاد نکرده‌ایم. این درحالی است که برای رسیدن به نتایج مطلوب باید نگاه متعادل به هر دو موضوع داشته باشیم و درکنار پلتفرم به محتوا هم بپردازیم.

معاون وزیر ارتباطات اعتقاد دارد که منابع در کشور ما تنها به پلتفرم‌ها اختصاص یافته و به محتوا بی‌توجهی شده است؛ حال آنکه تنها چند کشور محدود در دنیا روی ساخت پلتفرم سرمایه‌گذاری کرده‌اند و باقی کشورها از پلتفرم‌های موجود جهانی استفاده می‌کنند و درعوض توجه بیشتری را معطوف به تولید محتوای مدنظر خود می‌کنند. بر همین اساس، ناظمی تمرکز بر پلتفرم‌سازی را همراه‌با پیامدهایی می‌داند و در این مورد به اشتباه در تولید اپلیکیشن اختصاصی آموزش مجازی آموزش و پرورش با نام شاد اشاره می‌کند که می‌توانست تمرکز خود را روی محتوا بگذارد و عملکرد موفق‌تری را به نمایش بگذارد.

اگر می‌خواهیم یک کشور توانمند با رفتارهای توسعه‌مدار و پیشرفته باشیم، باید توانمندی ملی ایجاد کنیم و با استراتژی‌های اشتباه این موضوع را القا نکنیم که محصولمان نمی‌تواند رقابت‌پذیر با محصولات خارجی باشد. این سیاست زیان‌آور است.

ناظمی با مقایسه‌ی عملکرد ساخت پیام‌رسان و مسیریاب بومی به تفاوت به‌کارگیری دو سیاست استراتژیک اشاره می‌کند. به‌گفته‌ی او، بر اساس بررسی‌ها، از دی ۹۷ تا بهمن ۹۸ نصب دو مسیریاب بومی بلد و نشان در مقایسه با مسیریاب خارجی ویز دو برابر بود. به‌عبارت دیگر، بیش از ۸ میلیون کاربر، مسیریاب‌های بومی را نصب کرده و تنها ۴ میلیون نفر ویز را نصب کردند. موضوعی که ناظمی در این مورد دارای تأثیر می‌داند، ساخت پلتفرم توسط شرکت‌های خصوصی به‌جای شرکت‌های وابسته به حاکمیت بود. به‌علاوه شرکت‌های سازنده‌ی سرویس‌های نقشه و مسیریاب دارای سوابق مشابه بودند درحالی‌که شرکت سازنده‌ی پیام‌رسان‌ها هیچ‌گونه فعالیتی پیش از آن نداشته‌اند.

فیلتر یا مسدودسازی پیام‌رسان‌ها موضوع دیگری است که از دیدگاه ناظمی باعث نگاه منفی به پیام‌رسان‌های بومی شد؛ این درحالی است که درمورد خدمات نقشه و مسیریاب، مزیت رقابتی وجود داشت. ناظمی همچنین اشاره می‌کند که ارائه‌ی داده‌های دولتی به فعالان حوزه‌ی نقشه باعث شد تا مشوق آن‌ها متفاوت از مشوق ارائه‌شده به پیام‌رسان‌ها باشد. معاون وزیر ارتباطات می‌گوید، محتوا فقط صوت و تصویر نیست و خدماتی مانند داده‌های دولتی هم باید دراختیار پلتفرم‌ها قرار بگیرد چرا که محتوا می‌تواند محل رقابت باشد.

ناظمی اعتقاد داد که با فیلترینگ خارج از قاعده و کنار گذاشتن پلتفرم‌های خارجی نمی‌توان استقلال به دست آورد و وزارت ارتباطات با این موضوع مخالف است. او می‌گوید: «به‌جای اینکه دیگران را محدود کنیم، باید میزان وابستگی به خودمان را افزایش دهیم و این فاکتور استقلال است.»

نظر حاکمیت

در بخش دیگر نشست دوگانه پلتفرم - محتوا، محمدمهدی حبیبی، فعال فضای مجازی نظر مخالف خود را با اظهارات امیر ناظمی اعلام کرد. حبیبی اعتقاد دارد که «ساختار پلتفرم‌ها رفتارهای اجتماعی را تولید می‌کنند» و نمی‌توان بدون توجه به پلتفرم‌سازی، محتوا تولید کرد.

حبیبی می‌گوید باید در تعریف مفاهیم دقیق‌تر باشیم و کالا را با سکو و بستر پلتفرمی مقایسه نکنیم. او می‌گوید: «در حوزه‌ی تولید پلتفرم در کشور ضرورت وجودی داریم اما در حوزه‌ی تولید محتوا مزیت رقابتی خواهیم داشت.» حبیبی اعتقاد دارد که نباید خود را درخصوص استفاده از پلتفرم‌های خارجی با کشورهای دیگر  مقایسه کنیم، چون کشورهای دیگر توان تعامل و مشارکت با پلتفرم‌های خارجی را دارند اما طبق شواهد، ما قدرت برخورد نداریم. حبیبی در همین زمینه، به رایزنی وزیر ارتباطات با مدیران تلگرام اشاره کرد که موفق به بستن کانال‌های برانداز نظام نشد.

حبیبی می‌گوید ایران توانسته پلتفرم‌های موفقی تولید کند که این نشان‌دهنده‌ی توانایی ما است. او همچنین می‌گوید: «اگر سکو و پلتفرم داخلی نداشته باشیم، محتوا و داده‌ی تولیدشده در کشور باید دراختیار هر پلتفرم بیگانه‌ای قرار گیرد و این اشتباه است.» حبیبی در همین زمینه، به استقبال بیش از ۳۰ میلیون ایرانی از تلگرام طلایی اشاره می‌کند که ناقض موضوع عدم اعتماد کاربران به سکوهای بومی است. او می‌گوید تعارض مسئولان دلیل عدم اعتماد مردم به پلتفرم‌های بومی است.

محمد حبیبی با تأکید بر وظیفه‌ی وزارت ارتباطات در تولید پلتفرم که مسیر پیشرفت فناوری کشور را ایجاد می‌کند، می‌گوید «حاکمیت بر فضای مجازی در پلتفرم‌های بومی رخ می‌دهد» و در زمینه‌ی محتوا نیز مسئولان وزارت ارشاد و صدا وسیما باید فعالیت داشته باشند.

در غیر این صورت، همان‌طور که تلگرام ما را محتاج کرده و اقتصاد و سیاست ما را درگیر خود کرده است، در صورت ایجاد اینترنت ماهواره‌ای هم شاهد بروز مشکلات متعددی خواهیم بود.

حبیب مهاجر، کارشناس فضای مجازی، با تأیید سخنان حبیبی در این نشست گفت: «در ماده ۶۷ قانون برنامه‌ی ششم توسعه به وزارت ارتباطات دستور داده شده است که شرکت ارتباطات زیرساخت را تغییر کاربری داده و شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی کند. از سوی دیگر از دولت خواسته شده که حجم تولید محتوا را در این فضا ۱۰ برابر کند. حوزه‌ی سکوها حوزه‌ی مأموریتی وزارت ارتباطات است که به آن توجه نمی‌شود.»

مهاجر همچنین، مقایسه‌ی موفقیت پیام‌رسان‌ها و مسیریاب‌های بومی را ناشی از فهم نادرست از خدمات فضای مجازی می‌داند. او توضیح می‌دهد: «حجم ترافیک و ذخیره‌سازی اطلاعات یک مسیریاب در طول یک ماه، شاید در حد یک روز یک پیام‌رسان هم نباشد؛ همچنین خدمات مربوط به مسیریاب‌ها، به‌نوعی ارزش افزوده محسوب می‌شود و به‌معنای محتوایی نیست که در پیام‌رسان‌ها می‌بینیم.» مهاجر اضافه کرد:

در صورتی که وزارت ارتباطات و سایر دستگاه‌های دولتی، خدمات را در زمان مناسب دراختیار پیام‌رسان‌های بومی قرار می‌دادند، دوگانه‌ای به وجود نمی‌آمد و این پروژه شکست نخورده بود.

رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز با تأکید بر ضرورت داشتن پلتفرم برای استقلال کشور گفت: «کشورهایی مانند چین، کره جنوبی و روسیه متکی به پلتفرم‌های خودشان جلو می‌روند، توانسته‌اند حکمرانی در فضای مجازی داشته باشند. ما دشمنی آمریکا را پیش رو داریم و آمریکا همان‌طور که رقابت با چین را می‌خواهد، خواستار نابودی ما است.»

جلیلی اضافه کرد که پلتفرم‌ها خود محتواساز هستند و اعمال حکمرانی بدون پلتفرم میسر نیست. عضو شورای عالی فضای مجازی تصریح کرد که «ترکیب خدمت و محتوا و پلتفرم تعریف درستی است که باید برای آن توازن ایجاد کرد. همچنین در دوگانه‌ی پلتفرم و محتوا، نظر روی فراموشی پلتفرم نیست.» به همین دلیل وی تأکید می‌کند که باید بین این دو موازنه به‌وجود بیاید.