همه‌ی وعده‌های بزرگ
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم در یک سال گذشته همواره راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات و توسعه فیبر نوری را در دستور کار خود داشته است. این برنامه‌ها از مهم‌ترین اهدافی است که عیسی زارع‌پور و همکارانش دنبال کرده و در پی تحقق آن هستند.
وزیر دو روز پیش (۲۵ مرداد) در جلسه بررسی طرح توسعه شبکه دسترسی ارتباطات ثابت مبتنی‌بر فیبر نوری نیز بار دیگر از میزان پیشرفت این طرح گزارش داده و دیروز (۲۶ مردادماه) اعلام کرد این پروژه در هفته دولت (ابتدای شهریورماه) افتتاح خواهد شد. او در این خصوص گفت:
یک پروژه‌ی زیربنایی را دنبال می‌کنیم و آن فیبر نوری منازل و کسب‌وکارها است که خوب پیش می‌رود و در هفته‌ی دولت هم شاهد افتتاح پروژه فیبر نوری منازل و کسب‌وکارها در چند شهر خواهیم بود.
زارع‌پور نتیجه و تأثیر اجرایی شدن این پروژه‌ی توسعه فیبر نوری را نیز توضیح داده و گفت: «اگر این روند شتاب بگیرد هم وضعیت اینترنت ثابت بهتر خواهد شد و مردم سرعت‌های چند ده برابری و بلکه چند صد برابری را تجربه خواهند کرد و سرعت اینترنت ثابت و همراه بهتر خواهد شد.»
در این پروژه بنا است ۲۰ میلیون پورت مبتنی بر فیبر نوری برای منازل و کسب‌وکارها راه‌اندازی شود؛ پروژه‌ای که به نظر بسیاری از کارشناسان عملاً امکان‌پذیر نیست. زارع‌پور در جلسه روز گذشته خود نیز به این موضوع اشاره کرده و گفت:
از همان ابتدایی که ما مطرح کردیم به‌دنبال راه‌اندازی ۲۰ میلیون پورت مبتنی‌بر فیبر نوری برای منازل و کسب‌وکارها هستیم، خیلی‌ها آن را نشدنی خواندند، البته شاید احساس این بود که دولت با این پروژه بزرگ همراهی نکند. اما شاهد بودید که دولت با جدیت پای کار آمد و موانع بزرگ یک‌به‌یک کنار زده شد.
بااین‌حال، برخی کارشناسان همچنان تحقق این پروژه و راه‌اندازی این تعداد پورت فیبر نوری را غیرممکن می‌دانند. آیدین عدالت، عضو هیئت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، رسیدن به این هدف را غیر قابل تحقق خوانده و گفت:
به نظر من، طرحی که وزارتخانه برای توسعه ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری تعریف کرده، نمادین است. از ابتدا هم عمده فعالان بخش خصوصی و کارشناسان اعلام می‌کردند این پروژه چندان کارگشا نیست و همچنین، ۲۰ میلیون پورت احتمالاً عدد غیرواقعی است و محقق نخواهد شد.
تمام طرح‌های بزرگ وزارت ارتباطات
در کنار پروژه توسعه فیبر نوری، طرح‌ها و اهداف دیگری نیز توسط وزارت ارتباطات مطرح شده که هرچند به زعم وزارتخانه در وضعیت مطلوبی قرار دارد و پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته، اما کارشناسان در این خصوص نظر دیگری دارند.
عدالت معتقد است آماری که در خصوص توسعه پروژه شبکه ملی اطلاعات ارائه می‌شود، آمار دقیقی نیست و بیشتر تخمینی است که از پیشرفت این پروژه وجود دارد. او در این خصوص تصریح کرد: «متأسفانه در بسیاری از پروژه‌های دولتی آمار درستی از پیشرفت پروژه‌ها وجود ندارد. این آمارها از منابع مختلف مانند شرکت‌های خدمات‌دهنده اینترنت، شرکت‌های خصوصی، کارشناس‌ها و بدنه دولت است. بنابراین، تناقضاتی در این آمارها وجود دارد.»
توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش سهم آن در تولید ناخالص داخلی هدف دیگری است که دولت به‌دنبال تحقق آن است. وزارت ارتباطات دولت سیزدهم افزایش ۱۰ درصدی این سهم در هر سال را هدف خود قرار داده است؛ اما بسیاری از کارشناسان رسیدن به این هدف را نیز چندان دردسترس نمی‌دانند.
این عضو هیئت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای نیز رسیدن به این هدف را ممکن ندانسته و دلایل خود را چنین تشریح کرد:
اولین مسئله این است که این ۱۰ درصد با چه منشائی قرار است محاسبه شود؟ سؤال دیگر این است که این درصدها را بر مبنای چه فاکتورهایی قرار است محاسبه کنیم؟ این فاکتورها هنوز حتی برای خود وزارتخانه هم به‌صورت شفاف مشخص نشده و حتی نمی‌داند چطور این سهم را افزایش دهد.
عدالت مجموع اهداف و برنامه‌های مد نظر وزارت ارتباطات را صرفاً در حد ایده دانسته و با اشاره به این که عمده اقدامات انجام‌شده استمرار پروژه‌های دولت قبل بوده است، گفت:
وزارتخانه جدید با این که برنامه‌های جدید تعریف کرده اما هنوز نتوانسته آن‌ها را به مرحله پروژه و اجرا برسانند. تا امروز این ایده‌ها در مرحله شعار باقی مانده است.
اینترنت کشور با مشکلات مختلفی روبه‌رو است
تمام این اهداف بزرگ، پیچیده و هزینه‌بر در حالی مطرح می‌شود که مشکلات مشخصی در شبکه اینترنت کشور وجود دارد. اختلالات روزهای اخیر خود گواه وجود مشکلات جدی در اینترنت کشور است. کارشناسان دلایل متعددی برای اختلال‌های پیش‌آمده عنوان می‌کنند. عدالت نیز مشکلات موجود را چنین تشریح کرد:
مشکل عمده شبکه درحال‌حاضر گلوگاه ورودی پهنای باند بین‌المللی است که در سال‌های اخیر افزایش پیدا نکرده است. با وجود این که تعداد و نحوه استفاده کاربران در چند سال اخیر تغییر کرده و بیشتر شده، ارتقا و افزایشی در پهنای باند اینترنت رخ نداده است؛ پهنای باند فعلی نیز پاسخگوی این میزان و نوع استفاده نیست.
به گفته او، پهنای باند فعلی اینترنت کشور تفاوت چندانی با دو سال قبل ندارد؛ زیرا تجهیزات ما مستهلک شده و از عمر مفید آن‌ها گذشته است. از سوی دیگر، طرف مصرف هم رشد داشته و پهنای باند ورودی کفاف آن را نمی‌دهد.
او در توضیح علت بروز این مشکلات در پهنای باند به مشکلات موجود در شرکت زیرساخت، به‌ویژه کند شدن پهنای باند آن اشاره کرد. به گفته عدالت، کند شدن تنها مشکل وضعیت پهنای باند اینترنت کشور نیست. مشکل دیگر این است که پهنای باند جدید خریداری نمی‌شود و پهنای باند قبلی تمدید نشده یا ارتقا پیدا نمی‌کند. مجموع این شرایط بهبود پهنای باند کلی کشور را بسیار کند کرده و از رشد تقاضا برای اینترنت عقب بماند.
این کارشناس محدودیت‌های مالی را علت اصلی بروز این مشکلات خوانده و گفت:
در سال‌های اخیر، به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای دولت بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای زیرساخت شبکه ملی اطلاعات متوقف شده بود. این موضوع باعث شده شبکه قبلی و زیرساخت‌های مراکز داده و اپراتورها فرسوده شود و همان‌طور که این روزها شاهد هستیم دچار حادثه و قطعی‌هایی می‌شود.
بدنامی شبکه ملی اطلاعات در میان مردم
فارغ از موضوع امکان‌پذیر بودن یا نبودن تحقق پروژه‌هایی مانند راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، باور عمومی در خصوص این طرح‌ها نیز چالش‌هایی را ایجاد می‌کند. شاید به همین دلیل است که اخیراً وزیر ارتباطات نیز بر لزوم فرهنگ‌سازی در مورد توسعه فیبر نوری تأکید کرده و گفت:
در سطح مردم باید اهمیت این پروژه فرهنگ‌سازی و آن‌ها را مشتاق به بهره‌برداری از اینترنتی کرد که سرعت آن ۱۰۰ برابر سرعت فعلی شبکه ارتباطی است.
ضرورت فرهنگ‌سازی در خصوص این قبیل پروژه‌ها زمانی بیشتر احساس می‌شود که با تفکر مردم با طرحی مانند شبکه ملی اطلاعات مواجه می‌شویم. آیدین عدالت به همین باور منفی جامعه نسبت به این پروژه اشاره کرده و توضیح داد:
عموم مردم کشور ما دید مثبتی به شبکه ملی اطلاعات ندارند. من دلیل آن را بیراهه رفتن در نام‌گذاری این پروژه می‌دانم. علاوه‌براین، حواشی سیاسی و اجتماعی که همراه این موضوع شده، این پروژه را به پروژه‌ای بدنام در بین مردم تبدیل کرده است.
عضو هیئت مدیره نظام صنفی با رد چنین تفکری نسبت به شبکه ملی اطلاعات گفت: «من به‌طور کلی موافق این تفکر که شبکه ملی اطلاعات باعث محدودیت دسترسی به اینترنت می‌شود، نیستم. شبکه ملی اطلاعات، مانند سایر شبکه‌های زیرساختی اعم از شبکه برق، گاز یا فاضلاب نیاز هر کشوری است. ما باید یک شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم که یک بستر قوی در کل سطح کشور برای توزیع پهنای باند و دسترسی به اینترنت فراهم کند.»
به گفته عدالت چنین بستری دسترسی به اینترنت جهانی و خارج از کشور را نفی نمی‌کند و این دو موضوع کاملاً از یکدیگر منفک هستند. او وجود شبکه ملی اطلاعات را جزء الزامات میداند که اکثر کشورهای جهان نیز به سمت آن رفته‌اند و درحال‌حاضر بزرگ‌ترین شبکه ملی اطلاعات جهان در آمریکا ایجاد شده و برای مصرف داخل این کشور به کار می‌رود.
این کارشناس در ادامه به تفکر شکل‌گرفته درباره شبکه ملی اطلاعات در ذهن عموم مردم اشاره کرده که این شبکه را زمینه‌ای برای محدود کردن اینترنت می‌دانند و گفت:
درست است که اگر شبکه ملی اطلاعات وجود داشته باشد شاید محدودسازی راحت‌تر شود؛ اما عدم راه‌اندازی این شبکه هم عملاً توسعه اقتصاد دیجیتال را متوقف می‌کند. این که مراکز داده و زیرساخت قوی داخل کشور وجود داشته باشد از پیش‌نیازهای توسعه این اقتصاد است.
آیدین عدالت معتقد است با اتخاذ یک دید فنی به موضوع شبکه ملی اطلاعات نتیجه می‌گیریم این پروژه بسیار حیاتی و لازم است و تا امروز در تحقق آن کم‌کاری شده و هر روزی که می‌گذرد بیشتر از وضعیت ایدئال فاصله می‌گیرد.
او این پروژه را قربانی کشمکش‌های سیاسی، دغدغه‌های اجتماعی و مسائلی از این دست میداند که از نظر فنی به این شبکه ارتباطی ندارد، اما باعث شده مردم فکر کنند مشکلات در دسترسی به‌خاطر وجود شبکه ملی اطلاعات است؛ درحالی‌که این طور نیست.
با وجود این که از یک سو، نظرات متفاوت و متناقضی در خصوص شبکه ملی اطلاعات مطرح شده و از سوی دیگر، درباره امکان اجرایی شدن این شبکه یا پروژه‌های دیگری، مانند توسعه فیبر نوری، تردیدهایی وجود دارد، اما وزارت ارتباطات با ارائه آمار و ارقام متعدد از اجرایی شدن این طرح‌ها در آینده نزدیک خبر می‌دهد. حالا باید منتظر ماند و دید به این وعده‌ها جامه عمل پوشانده می‌شود یا فعلاً در حد وعده باقی می‌مانند.
