سامانه ستاره؛ راهی برای توسعه حوزه پرداخت‌های مدت‌دار
به‌گزارش زومیت، جلسه هم‌اندیشی سردبیران و دبیران رسانه‌های حوزه اقتصاد دیجیتال درباره سامانه توثیق الکترونیک روشمند و هوشمند (ستاره) ظهر ۸ مرداد برگزار شد. در این نشست، محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد و دارایی، این سامانه را به‌طورکامل معرفی و درباره نحوه کار و کارکرد آن توضیحاتی ارائه کرد. مدیر روابط‌عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار و مسئولان شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نیز از دیگر حاضران در این نشست بودند که نکاتی درباره این طرح ارائه دادند.
در ابتدای این جلسه، محمدهادی سلیمی‌زاده، مدیر روابط‌عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار، اعلام کرد سامانه «ستاره» که به‌تازگی رونمایی شده است، از همین هفته وارد فرایندهای حقوقی خواهد شد و پس از طی‌کردن این فرایند دردسترس عموم مردم قرار خواهد گرفت. به‌گفته او، این سامانه را وزارت اقتصاد با همکاری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تهیه و راه‌اندازی کرده است و تاکنون بانک‌های ملی و مهر و رسالت بستر لازم برای توثیق سهام ازطریق این سامانه را فراهم کرده‌اند. سلیمی‌زاده درباره متولی اجرای این طرح گفت:
به‌منظور یکپارچه‌سازی اقتصاد، طرح‌های مختلفی درون وزارت اقتصاد مطرح شده که متولی اجرای برخی از آن‌ها خودِ وزارتخانه و برخی دیگر ساختارهای بیرون از آن بوده است. بحث توثیق سهام از گذشته در وزارت اقتصاد مطرح و اقدامات مربوط به آن را نیز شرکت سپرده‌گذاری مرکزی انجام داده بود.
به‌گفته مدیر روابط‌عمومی سازمان بورس، با یکپارچه‌سازی به‌وسیله سامانه ستاره علاوه‌بر نهادهای مذکور، سایر دستگاه‌ها که ذیل دولت و قوه قضائیه هستند، وارد همکاری با این طرح خواهند شد.
ضرورت ایجاد زیرساخت برای پرداخت‌های مدت‌دار
محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد و دارایی، به ضرورت‌ها و الزاماتی اشاره کرد که به ایجاد سامانه ستاره منجر شده است. او فقدان زیرساخت‌های لازم برای پرداخت‌های مدت‌دار را مهم‌ترین دلیل راه‌اندازی سامانه ستاره خواند و در‌این‌باره توضیح داد:
در کشور ما زیرساخت‌های نسبتاً مناسبی در حوزه پرداخت نقدی وجود دارد و شرکت‌های بزرگی درزمینه خدمات مالی داریم که در حوزه پرداخت نقدی فعال هستند؛ اما زیرساخت‌های تکامل‌یافته الکترونیکی مبسوطی برای حوزه پرداخت‌های مدت‌دار یا خریدهای اقساطی نداریم. به‌همین‌دلیل، امکانات کافی برای رشد و پیشرفت اقتصادهای این حوزه فراهم نبود.
به‌گفته جلال، نبود این زیرساخت‌ها باعث شده است تا امروز از ابزارهای حقوقی یا ابزارهای مالی سنتی، مثل چک و سفته برای پرداخت‌های مدت‌دار استفاده شود. سوییچ ستاره برای رفع همین مشکل و به‌منظور ایجاد همین زیرساخت طراحی و راه‌اندازی شده است. او درباره هدف از ایجاد سامانه ستاره نیز چنین گفت:
هدف از این سامانه یا سوییچ این است که نهادهای متولی دارایی‌های برنامه‌پذیر در کشور به آن متصل و شرکت‌های جدیدی در اقتصاد فناوری‌های مالی ما پایه‌ریزی شوند.
جلال این اتفاق را مشابه اتفاقی خواند که بیش از ۱۱ سال قبل در حوزه پرداخت رخ داد و پرداخت الکترونیک جایگزین پرداخت پول نقد شد. به‌گفته وی، با راه‌اندازی درگاه‌های پرداخت الکترونیک، PSPها، فروشگاه‌های آنلاین و... نیز پایه‌گذاری شدند و تجارت الکترونیک در کشور رشد و پیشرفت پیدا کرد. سوییچ ستاره هم در حال راه‌اندازی است تا زمینه را برای رشد پرداخت‌های مدت‌دار و برنامه‌پذیر فراهم کند.
سامانه توثیق هوشمند چطور عمل می‌کند؟
به‌گفته مشاور وزیر اقتصاد، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، متولی دارایی‌های مردم در بازار بورس، پیش‌گام این طرح شده است. او در‌ادامه درباره نحوه کار این زیرساخت نیز چنین توضیح داد:
این زیرساخت در قالب یک دسترسی الکترونیکی یا APIهای لازم برای تعریف یک تراکنش وثیق است که احراز هویت، احراز دارایی، احراز قیمت، صدور فرمان توثیق، صدور فرمان آزادسازی، صدور فرمان خروج و... با آن انجام می‌شود
در‌واقع، تمام کارکردهای لازم برای انجام یک تراکنش توثیق به‌واسطه این سوییچ انجام می‌شود و بنا است تقاضای توثیق با این سامانه به‌سمت نهادهای متولی دارایی مردم هدایت شود. این‌ها نهادهایی هستند که دارایی مردم نزد آن‌ها به امانت گذاشته شده است.
به‌کمک درگاه‌های پرداخت مدت‌دار که به‌اختصار به آن‌ها CSP گفته می‌شود، تمامی مراحل پرداخت و انجام تراکنش‌های برنامه‌پذیر به‌صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد. به‌گفته مشاور وزیر اقتصاد، با فعال‌شدن این زیرساخت فعالیت‌های شرکت‌های حوزه فروش اقساطی عمق و وسعت پیدا خواهد کرد و شرکت‌های جدیدی هم در این حوزه ایجاد خواهند شد. مجموع این شرایط می‌تواند به رشد تجارت الکترونیک کشور منجر شود.
کدام دارایی‌ها می‌توانند وثیقه‌گذاری شوند؟
انواع مختلفی از اموال و دارایی‌های مردم قابل‌وثیقه‌گذاری در سامانه هستند که عبارت‌اند از: سهام بورس و اوراق بهادار، سکه و گواهی سکه، اندوخته بیمه عمر و سنوات، گواهی کسر از حقوق سازمان‌های دولتی، سند املاک، سند خودرو و سیم‌کارت.
با استفاده از روش توثیق الکترونیک، مردم می‌توانند بخشی از دارایی استفاده‌شده یا پس‌اندازکرده خود را به‌عنوان وثیقه‌ای برای دریافت اعتبارات و تسهیلات، پرداخت‌های اقساطی و... استفاده کنند؛ البته برای انجام این کار، بخش‌های مختلفی به‌کار گرفته می‌شوند. محمد جلال در تشریح این بخش‌ها گفت:
این زیرساخت متشکل است از ۴ موجودیت مختلف است که در سطوح و لایه‌های مختلف فعال هستند و به‌کمک آن‌ها فرایند توثیق الکترونیک انجام می‌گیرد. موجودیت اول نهادهای متولی دارایی‌های توثیق‌پذیر است؛ موجودیت دوم خود سوییچ ستاره است؛ CSPها سومین موجودیت حاضر در این فرایند هستند و در‌نهایت، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مدت‌دار یا اقساطی یا شرکت‌های ارائه‌دهنده تسهیلات و... هستند که با مردم و کسب‌وکارها ارتباط دارند.
فرایند توثیق با این نهاد طی مراحل مختلفی انجام می‌گیرد. برای مثال، ممکن است فردی نزد بورس دارایی داشته یا صاحب طلا یا ملک یا هر دارایی برنامه‌پذیر دیگری باشد. در این صورت، فرد می‌تواند این دارایی را به‌صورت الکترونیک فراخوانی کند. این فراخوان از مسیر این سوییچ به‌سمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی هدایت می‌شود و عملیات توثیق انجام و قرارداد منعقد می‌شود.
به‌گفته جلال، با پیاده‌سازی این سامانه، اگر افراد دارایی برنامه‌پذیر داشته باشند و نهاد متولی این دارایی به این سوییچ متصل باشد، این نهادها دارایی مدنظر را به‌نفع صاحب آن به‌صورت وثیقه ارائه می‌کنند تا در مراحل بعد، صاحب دارای وثیقه مدنظر را برای اهداف متفاوتی اعم از دریافت تسهیلات، پرداخت اقساطی، تضمین چک و... استفاده کند.
بدین‌ترتیب، در سطوح بالای این زیرساخت نهادهای متولی دارایی‌های برنامه‌پذیر، مانند سازمان سپرده‌گذاری مرکزی و شرکت‌های ارائه‌دهنده بیمه عمر و صندوق بازنشستگی قرار دارند و در سطوح پایینی آن شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات توثیق و درگاه‌های توثیق وجود دارند که به فعالان حوزه فناوری‌های مالی ناظر به حوزه پرداخت‌های مدت‌دار و اقساطی خدمات ارائه می‌دهند.
عمق‌بخشیدن به حوزه توثیق با سوییچ ستاره
مشاور وزیر اقتصاد معتقد است این سوییچ به حوزه تضمین و تعهد و توثیق عمق می‌بخشد و بدین‌ترتیب، شرکت‌های این حوزه می‌توانند وارد فضای جدید و گسترش‌یافته‌ای شوند.
جلال درباره نحوه عمل بانک‌ها در این فرایند نیز گفت:
سه بانک ملی و رسالت و مهر که در حوزه تسهیلات خُرد پیشتاز هستند، به این سوییچ دسترسی پیدا می‌کنند و می‌توانند به مردم ارائه خدمت کنند.
او نحوه ارائه سرویس به‌وسیله بانک به شرکت‌های حوزه فین‌تک را نیز چنین تصریح کرد:
بانک‌ها می‌توانند به شرکت‌های فین‌تک نیز سرویس دهند تا عمق فعالیت‌های حوزه توثیق بیشتر شود. بانک‌ها در این زمینه نقش CSPها را ایفا و فرایند را به‌سمت نهادهای بالادستی هدایت می‌کنند.
الزامات قانونی؛ اصلی‌ترین مشکل اجرای پروژه توثیق هوشمند
در‌ادامه این نشست، محمدی، مدیر محصول پروژه توثیق هوشمند، توضیحات مختصری درباره پیشینه سامانه ستاره و سایر فعالیت‌های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در حوزه توثیق هوشمند ارائه داد. او وثیقه‌گذاری را یکی از وظایف شرکت سپرده‌گذاری خواند که از سال‌ها پیش به‌صورت غیرهوشمند انجام شده است. محمدی در‌این‌باره چنین توضیح داد:
یکی از وظایف شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به‌عنوان یکی از ارکان اجرایی در بازار سرمایه، وثیقه‌گذاری سهام است که این هدف از ابتدای فعالیت شرکت به‌صورت سنتی در حال انجام بوده است.
به‌گفته او، پروژه توثیق هوشمند پیش‌از‌این و در فاز اول به توثیق هوشمند سهام عدالت محدود بوده که این فاز در سال ۱۳۹۹ انجام گرفته است. مدیر محصول پروژه توثیق هوشمند درباره این فاز نخست نیز گفت:
با‌‌‌توجه‌‌‌به اینکه جامعه هدف ما سهام‌داران عدالت بودند و نوع دارایی‌شان مشخص بود، پروژه محدودتر و کوچک‌تر بود. تاکنون، بیش از ۳۵۰ هزار درخواست توثیق در سامانه ایوای بانک ملی ثبت و عملیات رفع توثیق انجام شده است و همچنان هم این عملیات ادامه دارد.
افزون‌براین، او درباره مسائل موجود در توسعه پروژه توثیق هوشمند چنین توضیح داد:
یکی از چالش‌های موجود در فاز فعلی پروژه، توثیق اوراق بهادار بود. ما با جامعه هدف بزرگ‌تر و نهادهای بزرگ‌تری در ارتباط بودیم و الزامات قانونی بسیار دست‌وپاگیری وجود داشت که مشکلاتی جدی برایمان ایجاد می‌کرد.
به‌گفته محمدی، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از تابستان ۱۴۰۰ کار شناخت و تحلیل را برای این فاز از پروژه آغاز کرده و با کمک کارگروه‌های مختلف فرایند عملیاتی این پروژه را نیز انجام داده است تا بتواند با کمترین ریسک حقوقی ممکن این فرایند را از حالت دستی به الکترونیک پیاده‌سازی کند.
